H. T. Tursunov, T. U. Raximov ekologiya o’quv qo’llanma Toshkent

egallaydilar. Ekosistemalarda organizmlar qanchalik xilma-xil bo’lsa,
uning tashqi ta’sirga chidamliligi ham shunchalik kuchli bo’ladi.
Shuning uchun biosferadagi mavjud xilma- xillikni saqlab qolish
tabiatni muhofaza qilishning asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Genetik
xilma-xillik, turlar xilma-xilligi, ekosistemalar xilma-xilligi ajratiladi.
Biosferadagi muvozanatni saqlab qolishda o’simlik va hayvonlami
muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish katta ahamiyatga ega.
Bu maqsadga erishish uchun turli tadbirlar o’tkaziladi. XIX asrdan
boshlab qo’riqxonalar, milliy bog’lar, buyurtmaxonalar tashkil qilish
faoliyati jadallashgan. Qo’riqxona deganda insonning har qanday
xo’jalik faoliyati taqiqlangan, tabiat kompleksi asl holida saqlanadigan
hududlarga aytiladi. Milliy bog’larda tabiatdan foydalanish, aholi dam
olishi uchun sharoitlar ham mavjuddir. Buyurtmaxonalarda qisman
muhofaza yoki to’lik muhofaza ta’minlanishi mumkin. Bunday alohida
muhofaza qilinadigan xududlarda yo’qolib borayotgan noyob o’simlik
va hayvonlar, tabiat kompleksi muhofaza qilinadi.
10.2 O’zbekistondagi o’simlik va hayvonlarni muhofaza qilish va
ulardan oqilona foydalanish
O’zbekiston Respublikasi o’ziga xos o’simlik va xayvonot
dunyosiga ega. So’nggi yillarda insonning xo’jalik faoliyati natijasida
flora va faunaga salbiy ta’sir kuchaydi. O’zbekistonda mavjud 4500 ga
yaqin o’simlik turlarining 10-12 foizi muhofazatalab. O’zbekistonning
«Qizil kitobi»ga o’simliklaming 301 turi kiritilgan. «Qizil kitob»ga
kiritilgan o’simlik turlari Tabiatni muhofaza qilish Halkaro Ittifoqi (TM
X I) tomonidan ishlab chiqilgan tasnifga binoan 4 toifaga ajratildi:
1. Yo’qolgan yoki yo’qolish arafasidagi turlar. Bir necha yillar