H. T. Tursunov, T. U. Raximov ekologiya o’quv qo’llanma Toshkent

to’g’risida qo’shimcha qonunlar, birinchi navbatda “Ichimlik suvi
to’g’risida”gi qonun qabul qilinishi zarurdir. Suvlardan oqilona
foydalanish va suv havzalarini ifloslanishdan saqlashni ta’minlashda
keng jamoatchilikning ishtiroki, ekologik ta’lim va tarbiyani
rivojdantirishning axamiyati kattadir.
8.4 Orol va Orolbo’yi muammolari
Orol va Orolbo’yidagi ekologik ahvolning keskinlashuvi jaxon
jamoatchiligini tashvishga solmoqda. Orol tangligi eng yirik regional
ekologik xalokatlardan biri bo’lib, dengiz xavzasida yashaydigan 35
milliondan ortiq kishi, shu jumladan O’zbekiston axolisining katta
qismi xam uning ta’siri ostida yashamoqda. Yaqin o’tmishda
dunyodagi eng yirik ko’llaridan hisoblanadigan Orol dengizining
qurish satxining o’zgarishi tezlik bilan qurib bormoqda. Orol
dengizining qurishiga asosiy sabab Amudaryo va Sirdaryo suvlarining
sug’orishga ishlatilishi natijasida oqimining keskin kamayib ketishidir.
O’rta Osiyoda sug’oriladigan yerlar maydonining ortib borishi va
suvdan noto’g’ri foydalanish Orol dengizining taqdirini hal qilib
qo’ydi. So’nggi 40-45 yil ichida dengiz satxi 22 metrga (1961-yilda 53
m.) pasaydi va suv xajmi 1064 km3dan 115 km3 ga tushib qoldi, uning
o’mida shurxoklar va harakatchan qumlar vujudga keldi. 2004-yil
oxirida dengiz satxi 28,5 metr mutlaq balanlikda bo’lganligi qayd etildi.
Buning oqibatida uning 45 ming km2 qismi qurib, quruqlika aylandi.
Dengiz suvi sho’rligining o’rtacha ko’p yillik ko’rsatkichi 9-11 g/litr
bo’lsa, hozirla 72 g/litrdan ham ortgan va dengiz biomahsuldor xavza
sifatida uz ahamiyatini yo’qotdi. Biologik xilma-xillik keskin kamaydi.
Dengiz mintaqasidagi 174 tur hayvon turlari soni 38 tagacha qisqardi
68

---