H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Ikki suyuqlik chegarasida bo’ladigan adsorbilanish. Ma’lumki, ikkala bir-birida erimaydigan suyuqliklar chegarasida ham adsorbilanish hodisalar kuzatiladi, lekin ularning boorish jarayoni suyuqlik-gaz chegarasida boradigan adsorbilanish hodisalarga analogiya ravishda boradi. Bunda ham suyuqlikning sirt tarangligi va sirt energiyasining kamayishi kuzatiladi.

Masalan, agar benzoy kislota erigan suvga benzol aralashtirilsa, benzoy kislota molekulalarining adsorbsion qavati hosil bo’ladi. Bu vaqtda benzoy kislotaning qutblangan gruppasi – COOH – suvga tomon, qutbsiz radikal C₆H₅ esa benzolga tomon qaragan bo’ladi. Natijada ikki suyuqlik chegarasida benzoy kislota molekulalarining barqaror qavati hosil bo’ladi.

Agar suv va benzol aralasmasiga qutbli gruppalari bo’lgan organic moddalar qo’shilsa, bu modda molekulalarining qutbli gruppalari suvga, uglevodorod radikallari esa benzolga qarab joylashadi. Adsorbilangan molekulalardan iborat qavatning hosil bo’lish hodisasi emul’siyalar olishda va emul’siyalarning barqaror bo’lishida juda katta ahamiyatga ega.

Bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlikka ozgina sirt-aktiv modda (masalan, sovun) qo’shib chayqatilsa, har qaysi tomchi sirtida sirt-aktiv moddaning mustahkam adsorbsion qavati hosil bo’ladi va bu qavat tomchilarning bir-biri bilan birlashib, yirik tomchi hosil qilishga yo’l qo’ymaydi, chunki har bir tomchi sirtidagi adsorbsion qavatda sirt-aktiv modda molekulasining qutbli qismi qutbli suyuqlikka tomon, qutbsiz qismi esa qutbsiz suyuqlikka tomon qaragan bo’ladi.

Ma’lumki, emul’siya bir suyuqlikning boshqa bir suyuqlikda tarqalgan va u bilan aralashmaydigan tomchilardan iborat. Shu sababli emul’siyalarni barqaror qila oladigan sirt-aktiv modda emul’gator deyiladi.