H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Mitsella va uning tuzilishi. Kolloid sistemalarni olish yo’llari va kolloid sistemalarning elektrokinetik xossalari asosida kolloid zarrachalarning tuzilishini bilish mumkin. Kolloid zarrachalarning tuzilishi shundan iboratki, kolloid zarracha

– juda ko’p molekula yoki atomlarning birlashgan ko’rinishi va ular zarracha yadrosini tashkil etadi. Zarracha yadrosi qo’sh elektr qavat bilan qoplangan. Yadro va qo’sh elektron qavat bilan birga mitsella deyiladi.

Mitsella – oddiy molekulalarga qaraganda ancha murakkab tuzilishga ega. Unda ikki qism – neytral modda – yadro va qo’sh qavatdan iborat. Yadro va unga adsorbilangan ionlar birgalikda granula – kolloid zarracha deyiladi. Granula ma’lum zaryadga ega bo’lganligi uchun uning atrofida qarama-qarshi zaryadli ionlar yig’iladi. Lekin bu ionlar zarrachaga zaifroq tortilib turadi va dispersion muhitning bir qismini tashkil qiladi.

Shunday qilib, mitsella - granuladan va uning atrofidagi qarama-qarshi zaryadli ionlardan iborat sistemadir. Mitsella elektr maydon ta’sir etmagan sharoitda elektroneytral bo’ladi. Buni quyidagi sxema shaklida yozish mumkin:

granula

yadro | adsorbsion qavat || diffuzion qavat|
mitsella

Misol tariqasida temir (III)-gidroksid zolini ko’rib chiqamiz:

Bu zolni hosil qilish uchun temir (III)-xlorid eritmasi issiq holatda gidroliz qilinadi. Gidroliz reaksiyasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

FeCI₃+3H₂O↔Fe(OH)₃+3HCI

Temir (III)-gidroksidning sirtdagi molekulalari xlorid kislota bilan reaksiyaga kirishib, ionli stabilizator FeOCI molekulalarini hosil qiladi:

Fe(OH)₃+HCI↔ FeOCI+2H₂O

FeOCI molekulalari dissotsilanib, FeO⁺ va Cl^- ionlarni hosil qiladi:

FeOCI↔ FeO⁺+ Cl^-

Tarkibi jihatdan kolloid yadro tarkibiga yaqin bo’lgan ionlar kolloid zarrachalar sirtiga adsorbilanadi degan qoidadan foydalanib, temir(III)-gidroksid zolining tuzilishini quyidagi shaklda yozish mumkin:
n[Fe(OH)₃]∙mFeO⁺, (m-x)CI^- + xCI^-

yadro adsorbsion qavat, diffuzion qavat



granula

mitsella

Bu zarracha musbat zaryadga ega ekanligi sxemadan ko’rinib turibdi.

Endi manfiy zaryadli zol sifatida mishyak sul’fid zolini ko’rib chiqamiz: Bu zolni hosil qilish uchun arsenit kislotasiga vodorod sul’fidni ta’sir ettirish kerak. Sodir bo’ladigan reaksiya quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

2H₃AsO₃+3H₂S=As₂S₃+6H₂O

Eritmada vodoror ionlati ortiqcha miqdorda bo’lgan, shuning uchun bu sistemada: H₂S↔HS^-+H⁺

Qo’sh elektr qavat nazariyalari asosida kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida mitselyar nazariya yaratildi. Dastlab bu nazariyani kolloid kimyoda o’rganiladigan barcha zollar uchun tadbiq etish mumkin, deb faraz qilindi. Lekin keyinchalik olib borilgan tekshirishlar mitselyar nazariyaning faqat liofob kolloidlarga taalluqli ekanligini aniq ko’rsatdi. Liofil zollar eritmalari tamomila boshqa tuzilishga ega ekanligi aniqlandi.