H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Ul’tramikroskop yordamida ma’lum hajmdagi zarrachalarning soni hisoblab topiladi, lekin zarrachaning shakl va o’lchamlarini bevosita aniqlab bo’lmaydi. Asbobning sxemasi – rasmda keltirilgan.

-rasm. Ul’tramikroskop sxemasi

Ul’tramikroskopda manbadan tushayotgan nur bilan ko’rinadigan nur bir- biriga perpendikulyar bo’ladi. Manbadan chiqqan nur mikroskopda tushmaydi,

shuning uchun biz bu mikroskopda qorong’ilikni ko’ramiz. Agar manbadan chiqqan nur kolloid zarrachaga tushsa, kolloid zarracha bu nurni yoyadi, zarrachaning o’zi esa yorug’lik manbai bo’lib xizmat qiladi. Ul’tramikroskopdan foydalanib, zarrachaning o’lchamini hisoblab topsa bo’ladi. Bunda 1litr hajmda dispers faza miqdorini bilib, tekshirilayotgan sistemada zarrachalarning og’irligini bilish mumkin, ya’ni:

m=nvd (2)

bunda: m-barcha zarrachalarning og’irligi, n-soni aniq zarrachalar, v-bitta zarrachaning hajmi, d-dispers faza zichligi.

2. 
   chi tenglamadan zarrachaning hajmi quyidagicha topiladi:
   

m

V  ;

nd

V  ⁴  r ³

3

(3)

Agar kolloid zarracha shar shakliga ega bo’lsa, shu zarrachaning radiusini hisoblab topib bo’ladi:

^{r } (4)
Kolloid sistemalarni boshqa optik usullar bilan ham tekshirish mumkin – rentgenografiya, elektronografiya va boshqalar.