Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

37
 
Ушбу расмда акс етганидек, ходим томонидан еришилган натижалар 
сарф қилинган куч-ғайрат (3), инсон қобилияти ва ролини англашига (5) 
боғлиқдир.Ўз навбатида сарф қилинган куч-ғайрат даражаси рағбатлантириш 
қиммати (1) ва ходим сарф қилинган куч-ғайрат билан рағбатлантириш ўзаро 
алоқадорлигига қанчалик ишонишига боғлиқдир. Талаб етилган натижага (6) 
эришиш бажарилган ишдан қониқиш ҳосил қилиш, ўз малакасига ишончи 
ҳамда ўз-ўзини ҳурмат қилишдан иборат. Ички рағбатлантириш (7), 
шунингдек, раҳбарнинг мақтови, шунингдек, шуҳрат қозонишда ўсиш каби 
37
П.Ильин.Мотивация и мотивы. Учебное пособие,-Спб:Питер, 2011.58 стр. 
Қобилят ва
ҳаражатлар 
Натижалар 
(бажарилмаган иш) 
Қониқиш 
ҳосил 
қилиш 
10 
Ташқи рағбатлантириш
Адолатли деб қабул 
қилинадиган 
рағбатлантириш 
Ички 
рағбатлантириш 
Ҳодим ролини 
баҳолаш 
Куч-ғайратлар ва 
рағбатлантириш 
алоқадорлиги 
еҳтимоллигини 
баҳолаш 
3 
Сарф–қилинган куч-
ғайрат 
Рағбатлантириш қиймати 

---

205 
ташқи рағбатлантириш (8)га олиб келиши мумкин. Иш натижаси билан 
адолатли, деб қабул қилинадиган рағбатлантириш (9) ўртасидаги чизиқлар 
ходимлар у ёки бу иш натижаси учун бериладиган рағбатлантиришни 
адолатли деб ҳисоблашлари учун ўз мезонларига ега еканлигидан далолат 
беради. Меҳнат фаолиятидан қониқиш ҳосил қилиш (10) бу адолатлилик (9) 
ҳисобга олинган ҳолда ички ваташқи рағбатлантириш натижасидир. 
Қониқиш (10) рағбатлантириш қиммати (1) амалда қанчалик қимматга 
эга эканлиги ўлчовидир. 
Бу баҳо ходимнинг келгусида дуч келиши мумкин бўлган вазиятларга 
ўзининг муносабатини белгилашда муҳим аҳамиятга эгадир. 
Илмий тадқиқотлар ва амалиёт ишга қизиқтириш самарадорлигини 
ошириш имконини берадиган қоидаларни шакллантирган. Уларнинг 
асосийлари қуйидагилардан иборатдир: 
- мақтов дакки бериш ва асоссиз танқиддан самаралироқдир. 
-мукофотлаш сезиларли даражада бўлиши ва дарҳол амалга оширилиши 
мақсадга мувофиқдир (меҳнат самараси ва уни рағбатлантириш орасида 
узилишга йўл қўймаслик); 
-мўлжал қилинмаган ва доимий ҳисобланмаган рағбатлантириш 
кутилаётган ва мўлжал қилинган мукофотларга қараганда ишга қизиқтириш 
самарадорлигини оширади; 
-ходим ва унинг оила аъзоларига доимий еътибор - жуда муҳим 
қизиқишдир; 
-инсонларга 
ғалаба 
нашидаси 
ёқади, 
шунинг 
учун 
уларга 
кўпроқўзларини ғолиб чиққан деб ҳис қилиш имкониятини яратиш керак; 
-фақат асосий мақсадга эришганлик учунгина емас, оралиқ натижалар 
учун ҳам рағбатлантиринг; 
-ходимлар фаолият кўрсатишларида ўзларини еркин ҳис қилишлари, 
вазиятни ўзлари назорат қилишлари учун имконият беринг; 
-бошқаларнинг ўзларини ҳурмат қилишлари ҳиссини камситманг; 
-катта миқдордаги ва камдан-кам одамга насиб қиладиган мукофот ҳасад 

---

206 
уйғотади, унча катта бўлмаган ва тез-тез бериб туриладиган мукофотлар 
кўпчиликни қаноатлантиради; 
-оқилона ички рақобат - тараққиёт омилидир; 
Иш жойида ўзини тутиш натижалари кўникма ва қобилият қизиқти-
рилишига боғлиқдир. Яъни кўзланган натижага юксак қизиқтириш ва унча 
катта бўлмаган кўникма ҳамда қобилият ёки унча катта бўлмаган 
қизиқтириш ва катта қобилият ҳамда кўникма орқали еришиш мумкин. 
Қизиқтириш юқори даражада бўлиб, қобилият ва кўникмалар паст даражада 
бўлса ходимларнинг махсус ўқувини ташкил етмасдан ишга қизиқтиришни 
янада кучайтиришга интилмаслик керак. Юксак қобилият ва кўникма ҳамда 
қизиқиш даражаси паст ҳолда зарур рағбатлантириш омилларини излаб 
топиш талаб етилади. Бунда ишга қизиқтириш мақсадларини олдиндан еълон 
қилиш даркор.
Хулосада шундай фикрга келамиз, қанчалик инсонлатни эҳтиёжларидан 
келиб чиқиб рағбатлантирсак, уларнинг ишга бўлган муносабатлари ижобий 
томонга ўзгариади, натижада бошқарув самарали кечади.