Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17.2.2-расм. Корхонанинг маркетинг жараёни ва унга таъсир етувчи
омиллар
80
 
Воситачилар – фирма ёки жисмоний шахслар бўлиб, корхона 
маҳсулотини ишлаб чиқаришдан токи унинг охирги истеъмолчисигача 
йетказиб берувчи. Ана шу фирмалар ахборотлари орқали, корхона имижи 
тўғрисидаги ижтимоий фикрлар қандай шаклланаётгани тўғрисида 
хулосалар қилиб, Паблик Рилейшнз – жамоатчилик билан ишлаш бўйича 
80
 
http://www.cer.uz
. 
Иқтисодий 
демографи
кмуҳит 
Техник-
технологик 
муҳит 
Сиёсий 
ҳуқуқий
муҳит 
Ижтимоий 
маданий 
муҳит 
Рақобатчилар
Истеъмолчилар,восит
ачилар 
Axborot tizimi 
Маркетингни ташкил етиш 
Таъминотчилар 
Ижтимоий 
фикрлар 
На
зо
ра
т 
Со
тиш
ни
р
ағ
ба
тла
нтир
иш
Р
ежал
аш
тир
иш
Mahsulot 
Товор ҳаракати 
(логистика) 
Na
rx
MJ 

---

431 
маркетинг тадбирлари ишлаб чиқилади.
Истеъмолчилар – корхона товар (хизмат)ини тўғридан тўғри сотиб 
олувчи фирма ёки жисмоний шахслар маркетинг тизимининг асосий бўғини 
(қисми) ҳисобланади. Бозорда истеъмолчи – „подшо“ деган қоида билан 
ишлаган корхона ўзининг товар (хизмати)га бўлган харидорларни 
кўпайтираверади, асло адашмайди. Шунинг учун маркетинг тизимида, 
истеъмолчининг бозордаги фаолиятига, у билан икки томонлама мулоқот 
олиб боришга ва унинг янги-янги еҳтиёжларини шаклланиши ва ҳақиқий 
талабга айланиши жараёнларини кузатиб бориш ҳамда уни вақтида 
қондиришга еришиш бош масала бўлиши шарт. 
Маркетинг талаблари (принсиплари) – деганда, унинг мазмунини 
белгиловчи ҳолатлар ва асосий қоидалар тушунилади. Маркетинг моҳияти 
юқорида қайд етилганидек, фирма имкониятларини бозор талаблари билан 
мувофиқлаштириш ҳамда фақат истеъмолчи ва унинг талабига мос товар 
(хизмат)лар ишлаб чиқаришга йўналтиришдан иборат. Маркетинг моҳиятига 
мувофиқ унинг қуйидаги талаблари шаклланган: 
Айнан истеъмолчига керак бўлган товар (хизмат)ни ишлаб чиқариш тав-
сия етилади. Шунинг учун ишлаб чиқаришни бозордаги истеъмолчилар 
эҳтиёжини ва талабини ўргангандан кейин бошлаш керак. 
Бозорга киришдан олдин фирма ўз олдига аниқ мақсадни, яъни фойда 
олишни (қачон, қанча) кўзлаши шарт. 
Маркетинг восита (елементлари)нинг айримларидан емас, балки улар-
нинг кўпчилигидан фойдаланиб, бозорни кенгроқ ва чуқурроқ егаллашга 
ҳаракат қилиш. Бозорнинг барча шарт-шароитларига, қоидалари ва 
қонунларига тезроқ мослашиши. Танланган бозорда узоқ муддат ичида 
фаолият кўрсатишини режалаштириш. Фирманинг ишчи, мутахассис ва 
менежерлари танланган бозорда унинг имижи, обрў-еътиборини сақлаб 
туриш ва янада кўтариш мақсадида „бир тану – бир жон“ бўлиб хизмат 
қилишлари, ташаббускорлик кўрсатишлари талаб етилади. Маркетинг 
турлари бизнинг фикримизча, маркетинг турлари – енг аввало, мақсадлари, 

---

432 
кўлами ва қўлланиш соҳалари бўйича гуруҳланади (5-расм). 
Аввало, жаҳон бозорига ҳар бир мамлакат ўз маркетинг стратегияси би-
лан кириш учун танланган мамлакатининг умуммаданий ва иқтисодий 
муҳитларини чуқур таҳлил қилиши зарур. 
Шу билан бирга халқаро маркетинг: фирманинг ташкилий ишларини 
жаҳон стандартлари даражасида, маҳсулотни режалаштириш, сотиш, 
ҳаракатини ташкил етиш ва нархлаштиришга ўзига хос талаблар қўяди. 
Халқаро маркетинг стратегияси експорт, импорт ва қўшма корхоналар 
ташкил етишга алоҳида-алоҳида ёндашишни тақозо етади. Халқаро 
маркетинг жаҳон бозорига чиқиш имкониятларини, ташқи муҳитни, аниқ 
бозорни танлаш ва унга кириш усулларинианиқлаш, маркетинг режасини 
тузиш, рақобатчилар фаолиятини тадқиқ қилиш ва бошқаларни ўз ичига 
олади. 
Тўғри маркетинг – Интерактив маркетинг тизими бўлиб, истеъмол-
чининг истагини уйғотиш, унинг буюртмасини олиш учун бир ёки бир неча 
медиа 
реклама 
воситаларидан 
фойдаланади. 
Тўғри 
маркетингни 
истеъмолчидан тўғри буюртма олиш маркетинги ҳам дейилади. Тўғри 
маркетинг харидорлар билан узоқ муддатли муносабатларни ўрнатиш ва 
сақлаб қолишга имкон беради. Тўғри маркетинг – каталоглар, почта орқали 
тўғри жўнатиш ва телемаркетлардан фойдаланиб савдо қилишни билдиради. 
Ташкилот маркетинги – алоҳида аниқ ташкилотларга тегишли бўлган 
вазиятни қўллаб-қувватлаш ёки ўзгартириш, шунингдек, керакли муҳит 
ташкил қилиш мақсадида қўлланиладиган амалий фаолият. 

---

433