Х. М. Шеннаев Т. М. Баймуратов суғурта иши ўҚув қЎлланма

Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1. Суғурта заҳирасини шакллантириш манбасини айтинг? 
2. Суғурта заҳирасини шакллантиришдан мақсад нимага қаратилган? 
3. Ўзбекистон Республикасининг “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги 
Қонунида суғурта заҳиралари ҳақида нима дейилган? 
4. Суғурта заҳирасининг маблағлари қайси йўналишларда 
фойдаланилади? 
5. Суғуртачининг даромадлари қайси манбалар ҳисобидан 
шаклланади? 
6. Суғурта заҳирасининг қандай турларини биласиз? 
7. Зарарларни қоплаш заҳираларининг мазмунини гапириб беринг? 
8. Огоҳлантирувчи тадбирларни молиялаштириш учун заҳира нима 
сабабдан ташкил этилади? 
9. Суғуртанинг туб маънода тадбиркорлик фаолиятига айланиши учун 
қандай шартлар бажарилиши талаб этилади? 
10. Суғурта ҳодисаси содир бўлиши натижасида етказилган зарарлар 
қандай ҳолатларда қопланади? 

---

27 
4-мавзу: Суғурта фаолиятида рисклар ва рисклар трансфери 
1. Суғурта фаолиятида рисклар. 
2. Суғурта фаолиятида рисклар трансфери. 
Суғурта фаолиятида рисклар. 
Бозор муносабатлари шароитида 
иқтисодиёт субъектларининг кўпроқ даромад олиш саъй-ҳаракатлари доимо 
риск билан боғлиқликда кечади. Шу нуқтаи назардан «риск» тушунчаси 
назарда тутилган ҳолатга нисбатан кутилмаган ҳодиса юз беришини 
англатади. Иқтисодиёт субъектлари фаолиятига таъсир этиши эҳтимоли 
бўлган қуйидаги рискларни ажратиб кўрсатиш мумкин: 
- тадбиркорлик рисклари. Улар субъектнинг даромад ва харажатлари 
даражасига таъсир этувчи омил саналади ҳамда фаолияти натижаси уларга 
боғлиқ бўлиб қолади; 
- соф рисклар. Улар зарарга олиб келувчи суғурта ҳодисаси юз 
бериши билан боғлиқдир.
XXI аср бошида янги рисклар ҳам пайдо бўлмоқда. Масалан, 
истеъмолчиларни ҳимоя қилиш ҳаракати фуқаровий жавобгарлик 
суғуртасини юзага келтирди. Ишлаб чиқариш оқибатлари ва уларнинг 
атроф-муҳитга таъсири масаласи билан боғлиқ бўлган экологик рисклар ҳам 
намоён бўлмоқда. Кейинги йилларда технологик рисклар 15 фоиз атрофида 
ортганлиги сабабли суғурта ташкилотлари учун кенг имкониятлар айнан 
уларни суғурталашда кузатилмоқда.
Бу жараёнда суғурта фаолиятининг истиқболи бир томондан, унга 
талаб ортиб бораётганлигида кўзга ташланса, иккинчи томондан у билан 
шуғулланиш фойдали тадбиркорлик сифатида қаралаётганлигида намоён 
бўлмоқда. 
Субъектларнинг турли рискларини қайта тақсимлаш орқали 
«суғурталанувчи - суғуртачи» ўртасида тузилган шартномага биноан 
суғурталаш амалга оширилади. Бундай қайта тақсимот фақат эҳтимоллик ва 
тасодифийликка кўра, рискка эга бўлган манфаатлар гуруҳи мавжудлигида 
юз беради. Агарда шартномага кўра, суғурта муносабатларида қатнашувчи 
иккала томон ҳам бундай ҳамкорликдан кутилган самарадорликни ўз сарф-
харажатларига нисбатан фойдали деб ҳисобласа, риск трансфери
1
юзага 
келади. Унинг фойдалилигини ҳар бир субъект ўз манфаатдорлиги нуқтаи 
1
Трансфер (лот. transferre) - 
кўчирмоқ, оширмоқ, сотиш маъносида (бу ўринда су¨урталаш назарда 
тутилган.. – 
Қаранг: Мюллер В.К. Англо-русский словарь: 53000 слов.-18-е изд. Стереотип. - М.: 
Рус. яз., 1981.- с. 781. 

---

28 
назаридан баҳолайди. (1-чизма). 
Риск риск 
трансфери 
Суғурта фаолиятининг фойдалилиги
1-чизма. Суғурта фаолиятининг рисклар трансфери сифатида
томонлар учун фойдалилиги 
Суғурталанувчи учун манфаатдорлик суғурта шартномасини тузиши 
орқали ўз риски даражасини қанчалик камайтира олганлиги, шартноманинг 
амал қилиши даврида эса, рискнинг юз бериши оқибатида кўриши эҳтимол 
бўлган зарарни қоплаш қандай даражада таъминланганлиги билан ўлчанади. 
Суғурталанувчи томонидан шартномага биноан, суғурта мукофотини 
шартнома тузилган вақтнинг ўзидаёқ тўлашга тўғри келади.
Суғурта шартномасини тузиш ва унинг амал қилиш даврида мижоз 
доимо суғуртачининг эътиборида эканлигини, суғурта мукофотлари 
ҳисобига ўзи учун ишончли ҳимояни сотиб олганлигини, танлаган суғурта 
ташкилоти самарали бошқарилаётганлиги ҳамда унинг манфаатлари 
биринчи ўринга қўйилаётганлигини ҳис этиши муҳимдир.
Шу ўринда, субъектив омилларнинг таъсири ортишини қайд этиш 
лозим. Натижада кўрилиши эҳтимол бўлган бир хил риск бир субъект 
томонидан суғурталаниши амалга оширилса, айни вақтда шундай риск 
бошқа бир субъект томонидан суғурталанмаслиги ҳам мумкин. 
Суғурта риски юзасидан эҳтимолликка кўра, суғурта таъминотига 
бўлган эҳтиёжни юзага келтирувчи қатор омиллар субъектлар томонидан 
талаб сифатида қўйилиши мумкин. Улар жумласига: 
- иқтисодиётда нодавлат тармоғининг кенгайиши; 
- уй-жой фондларининг хусусийлаштирилиши; 
- аҳоли турмуш даражасининг ошиб бориши каби қатор омиллар