Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

10-§. Сувнинг кимѐвий ишлаб чиқаришдаги аҳамияти.
Сувни тежаш муаммоси. 
 
Сувнинг аҳамияти ҳақидаги саволга сиз, масалан, минерал кислоталарнинг, 
ишқорларнинг олиниш усулларини, гидратация жараѐнлари ва ҳоказоларни эслаб 
жавоб берасиз. 
Ишлаб чиқаришда сув реагент сифатида иштирок этадиган олтита (ѐки 
кўпроқ) реакцияларнннг тенгламаларини ѐзинг. Кимѐвий реагент сифатида 
ишлатиладиган сувга қандан талаблар қўйилади? 
Агар ишлаб чиқариладиган маҳсулот таркибида қўшилмалар бўлмаслиги 
керак бўлса, дастлаб бундай маҳсулотларнинг сувини йўқотиш мақсадга 
мувофиқдир. Бунинг учун кўпинча конденсатлар қўлланилади. Сувнинг кўп 
миқдоридан эритувчи сифатида фойдаланилади. Чунки сув кўпгина қаттиқ, суюқ 
ва газ моддаларнинг энг қулай ва арзон эритувчиси ҳисобланади. Унинг бу 
хусусияти ундан фақат реагентларни эритмага ўтказиш учунгина эмас, балки 
моддаларни тозалашда, чунончи, газлар аралашмасини "кераксиз қўшилмалардан, 
масалан углерод (IV)-оксиддан тозалашда ва бошқаларда ҳам ишлатилади.
Қандай ишлаб чиқаришларда сувдан эритувчи сифатида фойдаланилади? 
Сувнинг кимѐвий ишлаб чиқаришда ишлатиладиган яна бир соҳасини кўриб 
ўтамиз. Сиз кимѐни дастлаб ўргана бошлаганингиздаѐқ сувнинг энергетика билан 
узвий боғлиқлигига эътибор бергансиз. Кимѐдан бирор реакция ўтказиладиган 

---

26 
бўлса, сиз дарҳол газ горелкасини ѐки спирт лампа ѐқиш учун гугурт ахтара 
бошлайсиз. Дарҳақиқат, жуда кўп кимѐвий реакциялар фақат юқори 
ҳароратлардагина етарли тезликда боради. Кўп реакцияларга кимѐвий ўзгариши 
учун энергия керак. Кимѐ заводларида сувнинг сарф бўлиш масаласига бу 
далилларнинг қандай алоқаси бор? Буларнинг бир-бирига боғлиқлигининг икки 
томонига эътибор бериш керак: 1) реакцияларнинг ҳароратсини берилган 
даражаларда, иссиқликни чиқариб ѐки иссиклик бериб бошқариш керак; 2) 
кимѐвий реакцияларда ҳосил бўлган иссиқликдан ва реакцияларнинг юқори 
ҳароратли маҳсулотлари иссиқлигидан фойдаланиш керак. Бунинг учун кўп 
ҳолларда сувдан — энг арзон ва қулай иссиқлик тарқатувчидан фойдаланиш 
мақсадга мувофиқдир. 
Кўриб ўтилганлар асосида сувнинг кимѐвий ишлаб чиқаришдаги аҳамияти 
ҳақида муҳим хулоса чиқариш мумкин. Кимѐ корхоналари учун одатда жуда кўп 
миқдорда сув керак, ҳисоблаб чиқилганда бир тонна маҳсулот ишлаб чиқариш 
учун баъзан минглаб тонна сув сарф бўлади. Сувни тежаб сарфлаш керак, у 
ишлаб чиқариш (қандай қилиб?) учун тайѐрланади, агар у беҳуда сарфланса, 
етмай қолади. Ҳозирги вақтда жуда кескинлашган бу ҳолдан қутулишнинг бирдан 
бир йўли — сув сарфини камайтириш ва энг муҳими ундан такрор 
фойдаланишдир.