H jamolxonov


§. Fonetik birliklarning tildagi vazifalari



Download 0,78 Mb.
bet19/170
Sana01.05.2022
Hajmi0,78 Mb.
#601011
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   170
Bog'liq
Jamolxonov - копия (2)

§. Fonetik birliklarning tildagi vazifalari

Fonetik birliklarning tildagi vazifalari quyidagilardan iborat:

  1. shakllantiravchi vazifa (mscha: o6pa3yioipaa (pyuKqun). Bunda fonetik birliklarning so'z yoki morfemalar tarkibida yoxud gap va nutq tuzilishida qurilish materiali sifatida ishtirok etishi nazarda tutiladi. Chunonchi, paxta so'zining tarkib topishida 5 ta tovush (p, a, x, t. a), ikkita bo'g'in (pax-ta) va bitta so'z urg'usi (paxta) «qurilish materiali» vazifasida qatnashgan, bu birliklarning shu tartibda joylashtirilishidan paxta so'zining tovush qiyofasi — fonetik so‘z shakllangan. Ohang, melodika, pauza kabi supersegment birliklar esa gap qurilishida yoxud nutqning tarkib topishida ustama hodisa sifatida qatnashadi: darak, so'roq va buyruq gaplaming o'ziga xos intonatsiya- lari, she’riy misralardagi ohang tovlanishlari bunga misol bo'ladi;

  2. tanituvchi vazifa (mscha: onoiHaeamenbtian (pyiiKqun). Bunda fonetik so'z tarkibidagi fonetik birliklarning shu so'zni va uning ma’nosini «tanib olish» va «eslab qolish» uchun xizmat qilishi nazarda tutiladi: so'z va uning ma’nosi (yoxud morfema va uning ma’nosi) shu so'zning (yoki morfemaning) fonetik qobig'i tufayligina inson xotirasida doimiy.yashaydi. Masalan, inson paxta so'zini (fonetik so'zni) eshitganda yoki o'qiganda, uning xotirasida «g‘o‘za o'simligining oq tolali yumshoq mahsuli», taxta so'fini eshitganda yoki o'qiganda esa «g‘o‘ladaauzunasiga tilib olingan yasfji yog'och bo‘lagi» esga keladi, bu hoi har bir so'zning fonetik qobig'i bilan shu so'zning mazmun planidagi ma’nolar o'rtasida doimiy aloqa borligidan (shakl va mazmun birligidan) dalolat beradi. Ko'pchilik so'zlarning fonetik tarkibi o'zaro farqli bo'lishini hisobga olsak, bunday farqlar so'z ma’nolarini tafovutlash uchun xizmat qilishi ham ma’lum bo'ladi: «qishloq»vi\ «pishloq»dan, «g‘o‘za»n\ «ko‘za»dan, «uy»ni «kuy»d&n farqlash imkoni yäratiladi. Demak, so'z va grammatik formalar o'zining tovush materiyasi tufayligina nutqda ma’lum ahamiyat kasb etadi. Tovushgina so'z yoki so'z shaklini eshituvchi uchun borliq tusiga kiritadi. (Bu haqda darslikning «Fonologiya» bo'limida to'laroq ma’lumot beriladi.)

19

  1. Umumiy fonetika. Fonetikaning bu turi barcha tillarning tovush tomoni uchun umumiy bo'lgan qonuniyatlar va hodisalar bilan tanishtiradi. Mäsalan, barcha tillarda fonetik birliklaming fizik-akustik tabiati, anatomik- fiziologik (biologik) asosi va lingvistik-funksional jihatlari bor; barcha tillarda nutq tovushlari fonema tiplariga birlashadi, barcha tillarda fonemalar fönologik oppozitsiyalar (zidlanishlar) va korrelatsiyalarni yuzaga keltiradi, shular orqali fonologik sistemalar shakllanadi. Tilning strukturaviy va sistemaviy xususiyatiga xos bo‘lgan bunday nazariy masalajarni ko‘rish umumiy fonetika predmeti sanaladi.

Ozbek tilshunosligida umumiy fonetikaga oid ma’lumotlar «y36eKCKHH «3biK» (V.V. Reshetov, 1959), «Umumiy tilshunoslik» (N.A.Baskakov, A.S.Sodiqov, A.Abduazizov, 1979), «Umumiy tilshunoslik» (Usmonov S/, 1972) kabi asarlarda berilgan.


Download 0,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish