H jamolxonov

§. Lug‘at maqolalari sxemalari

Lug'at maqolalari sxemalari (tuzilishi va so'z ma'nolarining izohlanish usullari) ham ma’lum prinsiplarga tayanadi. Chunonchi, lingvistik lug'atlarda dastlab so'zning o'zi, shundan so'ng uning bosh va yasama, dialektal va arxaik ma'nolari (agar shunday ma’nolari borbo'lsa) yoritiladi. Har bir ma'no izohidan so'ng shunga oid misollar (ko'pincha badiiy adabiyotdan) keltiriladi. Ensiklopedik lug'at maqolalari esa boshqacharoq bo'ladi: ulardavlat, respublika, millat, shaxs, o'simlik, hayvon, biror tarixiy voqea va hokazolarning har biri uchun maxsus tuzilgan sxema asosida yoziladi. Chunonchi, davlatlar haqidagi maqola sxemasi quyidagicha bo'ladi:

1. 
   Urnumiy ma'lumot.
   
2. 
   Davlat tuzumi.
   
3. 
   Tabiati.
   
4. 
   Aholisi.
   
5. 
   Tarixiy ocherk.
   
6. 
   Respublikaning yetakchi partiyasi.
   
7. 
   Uyushmalar.
   
8. 
   Xalq xo'jaligi.
   
9. 
   Meditsina.
   
10. 
    Maorif va madaniyat.
    
11. 
    Matbuot, radio, televideniye.
    
12. 
    Fan va ilmiy tashkilotlar.
    
13. 
    Adabiyot.
    
14. 
    Arxitektura va tasviriy san’at.
    
15. 
    Musiqa.
    
16. 
    Teatr.
    
17. 
    Kino.
    
18. 
    Sirk va estrada.
    
19. 
    Badiiy havaskorlik.
    
20. 
    Bibliografiya.
    
21. 
    Karta va illustratsiyalar.
    

235

Millat yoki xalq haqidagi maqola sxemasi:

1. 
   Nomi.
   
2. 
   Definitsiya (yashaydigan joyi, qaysi etnik guruhga mansubligi, ona
   

tili).

3. 
   Shu millat vakillarining soni.
   
4. 
   Antropologik tipi (zarur bo‘lganda).
   
5. 
   Hukmron din (yoki o'tmishda qaysi din hukmron bo'lganligi).
   
6. 
   Qisqacha tarixiy ma’lumot (etnogenez, xalq yoki millatning shakllanish davri, ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli va h.k.).
   
7. 
   Moddiy va ma’naviy boyliklari.
   
8. 
   Bibliografiya.
   
9. 
   lllustratsiya.
   

0‘simlik turi haqidagi maqola sxemasi:

1. 
   Definitsiya (qaysi oila va turkumga mansubligi).
   
2. 
   Morfologik va biologik xarakteristikasi.
   
3. 
   Areali (tarqalish joylari).
   
4. 
   Amaliy ahamiyati, qoMlanishi (foydasi va zarari).
   
5. 
   Shu o'simlikka ziyon keltiruvchi kasalliklar, zararkunandalar, ularga qarshi kurash choralari.
   
6. 
   Bibliografiya.
   
7. 
   lllustratsiya.
   

Til haqidagi maqola sxemasi:

1. 
   Definitsiya (qaysi xalqning tili, qaysi til gruppasi yoki oilasiga mansubligi).
   
2. 
   ' Qanday dialektlarga ega.
   
3. 
   Tarqalishi.
   
4. 
   Shu tilda gapiruvchilar soni.
   
5. 
   Lug‘at boyligi, fonetik va grammatik qurilishi haqida qisqacha ma’lumot.
   
6. 
   Yozuvi.
   
7. 
   Adabiy tilning shakllanish tarixi haqida qisqacha ma’lumot.
   
8. 
   Bibliografiya.
   

Biografik maqola sxemasi:

1. 
   Familiyasi, ismi, taxallusi.
   
2. 
   Tug’ilgan va vafot etgan vaqti, joyi.
   
3. 
   Definitsiya: qaysi davlat fuqarosi, millati, ijtimoiy kelib chiqishi, asosiy ish faoliyati, ilmiy darajasi, unvoni (yillari bilan) va h.k.
   

4. 
   Qaysi partiyaga mansubligi (qachondan).
   
5. 
   Ilmga, fan yoki texnikaga qo'shgan hissasi, asosiy ixtirolari yoki kashfiyotlari, mehnat yutuqlari.
   
6. 
   Davlat idoralarida, oliy o'quv yurtlarida, rahbarlik lavozimlaridagi mehnati va ijtimoiy-siyosiy faoliyati.
   
7. 
   Davlat organlariga, deputatlikka saylanishi.
   
8. 
   Orden va medallar, Davlat mukofotlari bilan taqdirlanganligi (qachon va nima munosabat bilan).
   
9. 
   Bibliografiya.