Х. И. Ирсалиев ортопедик стоматология

38-расм. Цемент ва дентин чегараси. СЭМ х 400.
Тиш пульпаси. Тиш пульпаси 2 қисмга яъни: тож пульпаси ва илдиз 
пульпасига бўлинади. Пульпа сийрак толали шаклланмаган қўшувчи 
тўқимадан иборат бўлиб, уни орасида қон ва лимфа томирлари ва нерв 
толалари мавжуд. Пульпа дентин қаватини озиқланишида иштрок қилади. 
Пульпаси олинган тишларни қаттиқ тўқимаси мўрт бўлиб қолади. Пульпа 
тўқимаси таркибига кирувчи юқорида қайд қилинган хосилалар нормал тишда 
маълум ҳажмга эга. 
Оғриқни пульпага тарқалиш йўли хали тўлиқ ўрганилмаган. дентинга 
якка нерв толалари киришига кқарамасдан қўзғалиш одонтабластлар ўсимтаси 
хисобига бўлади. шунингдек тиш пулпаси дентин хосил қилиш хусусиятига 
эга ( қурилиш функцияси) ривожланиш давридаги (бир текисдаги дентин) ва 
функционал даврдаги (бир текисда бўлмаган, ўрин босувчи, иккиламчи ) 
дентин фарқланади. 
Тишни ушлаб турувчи аппарат (Пародонт-parodontium ) 
Тиш альвеоляр катак билан бирикмаган балки унга “осилган “( ушлаб 
турувчи аппарат холда туради). Тиш катаги ғоваксимон суякдан зичлашган 
қават билан ажраилиб туради, бир илдизли тишлар суяк тўсиқлари билан, кўп 
илдизи тишлар катаги эса, катаклар аро тўсиқ билан ажралиб туради. Тишни 
ушлаб турувчи аппарат функционал умумийликни хосил қилади, у 
тўқиманинг бир қисми бўлиб, тишни жағ катагида ушлаб туради (илдиз 
цементи, периодонт, альвеляр суяк ўсиғи ва милк). 

---

37 
Периодонт (periodontium, desmodont) илдиз цементи ва катак пластинкаси 
орасидаги бўшлиқни тўлдириб туради. Периодонт ёриғининг кенглиги 0,2 мм 
ни ташкил қилади, у илдиз қисмининг ўртасида тораяди. Периодонтни ташкил 
қилувчи асосий қисми бу – денто – алъвеоляр толалар (fibrae denta - alveolares) 
ва булар ёрдамида тиш катагида ушланиб туради. Коллаген толалар 
функционал асосланган холатда, илдиз атрофида айлана жойлашган, илдиз 
учи сохасида қия жойлашган. Бу шундан далолат берадики, окклюзион юза 
бўйлаб тушаётган чайнов кучи, босим сифатида эмас балки, жағ суягини 
итарувчи куч сифатида таъсир қилади. Шунга кўра, толаларни чўзилиши 
натижасида юқори физиологик ортиқча куч таъсир қилади, бу сезиларли 
равишда чайнов босимини тарқатишга ёрдам беради. Тишга таъсир қилувчи 
кучни ошиши, толаларни ортиши, тиш катаги деворини сурилиши ва тиш 
илдизи цементини ортиши билан мослашади. Антогонисти бўлмаган тиш 
функционал ишлатилмайдиган периодонтга эга бўлиб, у бир текисда 
жойлашмаган толалардан тузилган. Денто – алъвеоляр коллаген толалар 
эластик бўлмайди, лекин чўзилиши ҳисобига босимга чидамли бўлади. Хар 
бир тиш қайси гурухга киришига қараб горизонтал ва вертикал йўналишда
маълум физиологик харакатчанликка эга бўлиб, у 2-5 Н кучда 50-100 мкм га 
етади (табл. 7).