Х. И. Ирсалиев ортопедик стоматология

76-расм. Пастки жағ ҳаракатини график рўйхати 

---

82 
Мастикациограмма 0,8 г ёнғоқ массасини чайнаш вақтида чайнов 
ҳаракатини рўйхатга олади. Ёнғоқ ўрнига нон, сабзи олиш мумкин, лекин бу 
шартли, чунки келгусида у ёки бу беморда ўтказиладиган текширувлар, ҳар 
доим ўша маҳсулотлар билан ўтказилади. 
Таҳлил унинг қуйидаги кетма-кет тўлқинсимон қийшиқ, шартли 
аталувчи чайнов тўлқинларидан иборатлигини аниқлайди.
Чайнов тўлқинида кўтариладиган (АБ) ва пасаядиган бўртиқ 
фарқланади. Биринчиси, пастки жағнинг тушиши, иккинчиси – унинг 
кўтарилишида акс этади. Алоҳида тўлқинлар орасидаги пастки илгаклар 
жипслашув илгаклари деб аталади. Ҳар бир тўлқиннинг баландлиги, 
кўтариладиган ва пасаядиган бўртиқнинг баландлик характери таърифланади. 
Шунингдек, жипслашув илгаги (окклюзион майдон) характерилидир. У 
тўғри чизиқ кўринишига ва пастки жағнинг ёнбошга силжишини кўрсатувчи 
қўшимча (О
1
-О
2
) тўлқинга эга бўлиши мумкин. 
Чайнашнинг ҳар бир даврида 5 та фаза фарқланади. Улардан биринчиси 
– тинч фаза тинч ҳолатда пастки жағ ҳаракатига мос келади. Кимограммада у 
тўғри чизиқ (I) сифатида рўйхатга олинади. Иккинчи фаза – луқмани оғизга 
солиш. Кимограммада оғиз очилиши билан унга луқма солишга мос 
келадиган биринчи кўтариладиган бўртиқ (II) тўғри келади. Учинчи фаза – 
чайнашнинг бошланиши. Кимограммада луқма солишда оғизнинг очилишига 
мос келувчи бўртиқ (IV) луқманинг консистенциясига қараб ёзув кўриниши 
ўзгаради. Зарурат туғилганда луқма бўлагини чайнашга мослашиш ва пастки 
жағни характерловчи қийшиқ ҳаракатга қаршиликни бартараф қилишда, бир 
қатор қўшимча тўлқинсимон кўтарилишлар пайдо бўлади. Луқмани чайнаш 
учун мос бўлган ҳаракат танланса ва унинг қаршилиги бартараф қилинса, 
қийшиқликнинг пасайиши, ундан кейин эса, асосий чайнов фазаси аниқланади 
(тўртинчи). Унинг учун сақлаб қолинган тишлар ва уларнинг тўғри 
жипслашувида чайнов тўлқинларининг ритмиклиги ва улар ўлчовининг бир 
хилдалиги характерлидир. Бешинчи фаза – луқмани бурдалаш ва уни ютиш. 
Пастки жағ чайнов ҳаракатини кимограф тасмасига (осциллография) ёзиш 
билан бирга, вақт ҳисоби олиб борилади. Бу эса, ҳар доим истаган чайнаш 
фазалари вақтини аниқлаш имконини беради. 
Чайнов тўлқинлари жипслашув илгаклари алоҳида фазаларнинг 
таърифи, луқмаларнинг ўлчовлари ва консистенциясига, сақлаб қолинган 
тишларнинг окклюзион ўзаро муносабати, сунъий тишларнинг жипслашув 
характери, протезлар фиксацияси, чайнов мушаклари, чакка-пастки жағ 
бўғимлари ҳолати ва бошқаларга боғлиқдир. 
Таърифланган усулнинг – асосий камчилиги бўлган ёнбош ҳаракатнинг 
йўқлиги – Л.М. Перзашкевич ва А.П. Бобров томонидан учкоординатли 
мостикациографияни таклиф қилиниши билан бартараф қилинган. Унинг 
ёрдамида пастки жағ ҳаракатининг саггиталь, вертикаль ва трансверзаль 
ҳаракатлари бир вақтда рўйхатга олинган. 

---

83