H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

n o a n iq  
bo'lgan 
kelajak qiymatga ahnashishdir.
Lorens Dj. Gitman va Maykl D. Djonkning “Investitsiyalash asos­
lari”  (M.  “Delo”  nashriyoti -   1997)  kitobida investitsiyalarga qu­
yidagicha ta’rif beriladi Investitsiya mohyaviy natijalar olishni ko'zlab 
aksiya va obligatsiyalarni sotib ohshni anglatadi bular real aktivlarni 
belgilaydi,  masalan,  u  yoki  bu  tovarni  ishlab  chiqarish va  sotish 
uchun mashinalar olishni nazarda tu tad i  Umuman keng ma’noda 
ittvestitsiyalar  mamlakat  iqtisodiyotini  o'stirish  va  rivojlantirishni 
mohyaiashtirish uchun zarar bo'ladigan mexanizmlami ta’minlaydi 
Ma’lumki, “Investitsiyalar” tushunchasi iqtisodiyot uchim yangi 
tushuncha emas.  Bugungi kunda  “Investitsiyalar” tushunchasitiing 
ma’nosioi  anglash,  uning  mohiyatini  to'g'ri  tahlil  qilish  muhim 
ahamiyatga ega.  Sobiq iqtisodiy tuzum davrlarida investitsiyalar tu­
shunchasi ko'proq kapital qo'yihnalar bilan bog'lanib, kapital quri- 
lishlar, kapital ta’mirlashlar va ilmiy-texnika taraqqiyoti uchun sarfla­
nadigan  kapital  qo'yihnalarini  anglatar  va  bu  qo'yilmalar  asosan 
markazlashgan fondlar va davlat budjetidan yuqori davlat idoralari 
tasdiqlagan rejalar asosida ajratflar e d i Ko'pgina adabiyotlarda “in­
vestitsiya” tenninida noaniqliklar uchraydi ‘
Bkmchidan,  “investitsiyalar”gafuqarolarning “iste’molchihk in­
vestitsiyalari”  (maishiy  texnika,  avtomobil,  ko'chmas  mulk  va 
boshq.)  qo'shib  yuboriladi.  Bunday investitsiyalar esa  kapitalning 
o'sishi va foyda olinishini ta’minlamaydi
Ikkinchidan,  “investitsiyalar” va  “kapital qo'yilmalar” termin- 
larini tenglashtirishadi  Kapital qo'yilmalar — korxonaning moliyaviy 
mablag'larini asosiy kapitalga bo'naklashtirish bflan bog'Hq inves-
'  G'ozibekov  D.  G‘.  Investitsiyalami moliyalashtirish masalalari.  -Т.;  Moliya, 
2003.

---

titsiya faoliyatining shaklidir. Investitsiyalar esa nomoddiy va moliyaviy 
aktivlarga qo'yilishi ham mumkin.
Uchinchidan, ko'pgina manbalarda investitsiyalarning pul mab­
lag'larini qo'yish deb ta ’riflanadi. Amaliyotda esa, barcha hollarda 
bunday bo'lmaydi  Investitsiyalashni boshqa shakllarda ham amalga 
oshirish mumkin.  Masalan, korxonaning ustav kapitaliga badal ko'­
rinishida ko'chib yuruvchi va ko'chmas mulk, qimmatli qog'ozlar, 
nomoddiy aktivlar va boshqalar.
To'rtinchidan, ko'pgina ta’riflarda investitsiyalami mablag'larning 
uzoq muddatli qo'yilmalar ko'rinishida bo'hshiai ta’kidlashadi To'g'­
ri, kapital qo'yilmalar uzoq muddatga investitsiyalanadi  Lekin qis­
qa  muddatli investitsiyalar ham bo'ladi  (masalan,  montaj  qilishga 
zarurat bo'hnagan va qurilish smetasiga kirmagan mashina va uskii- 
nalami sotib olish).
Investitsiyalaming  o'sish sur’atlari ko'p  omillarga bog'liq.  Av- 
valambor,  investitsiyalar  hajmi  olingan  daromadni  iste’mol  va 
jamg'armaga taqsimlanishiga bog'liq. Aholini o'rtacha daromadi past 
bo'lgan holda ulaming asosiy qismi (70-80%) iste’molga sarflanadi. 
AhoU daromadlarini o'sib borishi, jamg'arishga yuboriladigan qism­
ni ortib borishiga  sabab bo'ladi.  Umumiy daromadda jamg'arish 
ulushining ortib borishi investitsiyalar hajmini o'sishiga olib keladi 
va  aksincha.  Ammo  bu  shart  ahoUni  davlatga  ishonchi  yuqori 
bo'lganda, davlat fuqarolaming investitsion faolligini ta’minlaganda 
va kalblatlaganda bajariladi Investitsiyalar hajmiga kutilayotgan daro­
mad  normasi  ham  ta ’sir  ko'rsatadi,  chunki  ko'rilayotgan  foyda 
investitsiyalashga undaydi.  Kutilayotgan foyda normasi qanchalik 
yuqori bo'lsa,  investitsiyalash  hajmi  shunchalik yuqori bo'ladi va 
aksincha.
Investitsiyalar hajmiga ssuda foizi stavkasi katta ta’sir ko'rsatadi, 
chunki investitsiyalash jarayonida qarzga olingan mablag'laridan ham 
foydalaniladi.  Agar kutilayotgan sof foyda normasi o'rtacha  ssuda 
foizi stavkasidan yuqori bo'lsa bu qo'yilmalar investor uchun daro- 
madHdir.  Shuning  uchun  o'rtacha foiz  stavkasining o'sishi  inves­
titsiyalash jarayonining susayishiga olib keladi
Investitsiyalar hajmiga laitilayotgan inflatsiya sur’atlari ham o'z 
ta’sirini o'tkazadi.  Bu ko'rsatkich qanchalik yuqori bo'lsa investor­
ning kelajakdagi foydasi shunchalik qadrsizlanadi va investitsiyalar­
ni rag'batlantiruvchi omiUari qisqarib boradi.
10

---