H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

Investitsiyalash  jarayom*
2-chizmada iavestitsiya jarayonining aks ettirUi&hi keltirilgan. Pul 
resurslarini taklif qilayotgan shaxslar unga ehtiyoj  sezayotganlarga 
mohyaviy  institutlar,  moliyaviy  bozorlar  orqali  yoki  to'g'ridan- 
to'g'ri berishi mumkin.  Moliyaviy institutlar moliyaviy bozorda ta­
lab va taklif tomonida turib ishtirok etishi mumkin.  Mohyaviy bozor- 
ni qisqa muddatli sektori pul bozori deb ataladi, uzoq muddatlisi esa 
kapital  bozori deb atalib, unda fond biijasi o 'm i sahnoqlidir.
Investitsiya jarayoni ishtirokchilari. Investitsiya jarayonining bosh 
ishtirokchilari  — davlat,  kompaniyalar va  xususiy shaxslar  bo'Hb, 
ularni  har  biri  investitsiya jarayonida  talab  tomonida,  yoki  taklif 
tomonida turib ishtirok etishi mumkin.
Davlat.  Ijroiya  hokimiyatini  har  bir  darajasiga  o'z  faoliyatini 
moliyalashtirishga katta miqdorda pul kerak bo'ladi  Ushbu faoliyat 
maktab,  kasalxona,  turar  joylar,  katta  yo'Uar  kabi  ijtimoiy  in- 
shootlami qurishga sarflanayotgan kapital qo'yilmalar bilan bog'hqdir.
* Кожухар B.M.  Практикум оценка инвестиций:  Учебное пособие.  -М.:,
Дашка 
и К.  2005.
3 - 3 8
33

---

Yuqoridagi loyihalar  turli  ko'rinishdagi  uzoq muddatli  qarz  maj­
buriyatlar  — obligatsiyalar  chiqarish yo‘li  bilan moUyalashtiriladi. 
Pulga bo'lgan talabni boshqa manbai bo'lib, davlatni joriy ehtiyojlari 
hisoblanadi. Masalan, hukumat sohq ko'rinishida davlat budjeti daro­
madiga to'langanga qaraganda ko'p xarajat qilish miunkin yoki sha- 
har hokimiyati joriy faoliyati uchun pul kerak bo'lgan holda budjet- 
ga sohqlari to'lanmagan holatlar bo'lishi mumkin.
Ustun darajada hokimliklar o'z ehtiyojlarini qisqa muddatU ob­
ligatsiyalar chiqarish yordamida moUyalashtiradilar.
Ayrim vaqtda ijroiya hokimiyati idoralari pulni taklif qiluvchilar 
tomonida qatnashadilar. Masalan, shaharda ma’lum vaqtga kehb qan­
daydir pul summasi bo'shab qolsa, uni joriy hisob raqamida ushlab 
turmasdan, shahar hokimiyati mablag'ni qisqa muddatU moUyaviy 
bozorga — quroUarga qo'yib daromad oUshkri mumkin.
Ijroiya hokimiyati idoralarini moUyaviy mablag'krga ehtiyoj seza- 
yotgan tomonda va taklif tomonida moUyaviy institutkr va moUyaviy 
bozorlar holatiga kuchU ta ’sir ko'rsatadi. AJfcsariyat hoUarda davlat
-  pul m abkg'lariai iste’molchisidir, ya’ni u mablag' berishga qara­
ganda ko'p mablag'ni ishlatadi
Kompaniyalar. Ko'pgina kompaniyalar shakUaridan qa’tiy nazar 
o'z feoUyatini yuritish uchim yirik moliya mablag'kriga muhtoj bo'kdi. 
Ijroiya hokimiyati idoralari singari, ulami mohyaviy ehtiyojlari uzoq 
va qisqa muddatUga bo'linadi.  Uzoq muddatli maqsadlarni amalga 
oshirish uchun kompaniyakrga zavodlar qurishga, asbob-uskunalar 
va inshootlar olishga, yangi m ahsulotkrni ishlash uchun pul kerak 
bo'ladi Qisqa muddatli ehtiyojkr tovar zaxirakrini ta’m inksh, de­
bitor qarzkrini va boshqa joriy xarajatlarni qopksh zaruratkridan 
yuzaga kekdi.  Qisqa va uzoq muddatU ehtiyojkm i rnoUyalashtirish 
uchun kompaniyakr muomalaga turli xU qarz qimmatU qog'ozlami 
va aksiyakrni chiqaradilar.  Qachonki ularda vaqtincha ortiqcha pul 
mablag'lari paydo bo'lsa, u k r puUarni boshqalarga takUf qUadUar. 
Amalda ko'pgina yirik kompaniyalar naqd pulkrini boshqarishni faol 
va murakkab strategiyasini amalga oshiradikr va qisqa muddath qim­
matU qog'ozkm ing asosiy xaridorlari hisobknadUar.
Umuman, kompaniyalar ham davlatga o'xshab pul mablag'larini 
sof xaridorlari hisobknadi.
Xususiy shaxskr.  Xususiy shaxskr  iavestitsiya jarayoniga  turli 
usuUar bilan:  masalan,  omonat  hisoblarga  pul joykshtirish,  obli-
34

---

gatsiya va aksiyalar sotib olish, sug'urta polislari ohsh ЬПап pulyet- 
^ z ib   berishlari  mumkia.  Moliyaviy  quroUarni tanlash  ko'piacha 
judayam oddiy vazife emas, u yakka iavestor o'z oldiga qanday maqsad 
qo'yayotganiga bog'Uq. Pul mablag'lariga xususiy shaxslarniag talabi 
asosan  mulkni,  odatda uy,  avtomobil xarid  qiUshni moUyalashti- 
rish uchxin zayom  shakliga ega bo'ladi.  Vaholanki,  unday talabni 
miqdori juda  katta,  xususiy  shaxslar  — pul sof yetkazib  beruvchi- 
lardir, boshqacha qihb aytganda ular investitsiya jarayoniga olganiga 
qaraganda ko'p beradilar. Davlat va kompaniyalar pul mablag'larining 
sof xaridorlari  hisoblanar  ekan,  xususiy  investoriarning  iqtisodiy 
o'sish va  rivojlanishni mohyaiashtirish uchun pul yetkazib berkh- 
dagi roU juda salmoqUdir.