jarayon bo‘yicha olib borilayotgaii davlat siyosatida bu borada ustu-
vor yo‘nalishlami belgilab olish lozim bo‘ladi.
Hozirgi kunda kapitallami jalb qilish va chetga chiqarish bo
rasidagi salbiy oqibatlarga qaramasdan kapitahii chetga olib
chiqish
tendensiyasi tobora kuchaymoqda. Chetga kapital olib chiqishni ia-
ollashtinivchi omillardan biri milhy iqtisodiyot o‘rtasida o‘sib bo
rayotgan o‘zaro bog‘liqlik hisoblanadi Ishlab chiqarishning baynal-
milallashuvi kapitaHar xalqaro migratsiyasiga katta ta ’sir o ‘tkazadi
va uning harakatini tezlashtiradi Kapital eksporti ayniqsa, bevosita
investitsiyalar shaklida chetga olib chiqilishi ishlab chiqarislming
xalqaro tus olishiga va xalqaro mahsulot deb atalmish mahsulotlar-
ning yaratiiishida asosiy oniil hisoblanadi
Xalqaro kapitallar migratsiyasi jahon xo‘jaUgiaittg rivojlanishi-
da rag‘batlantiruvchi omil sifatida yuzaga chiqishi ЬДап birgalikda
xorijiy kapitahii jalb qiluvchi va eksport qiluvchi
mamlakatlar uchun
turli oqibatlarga oHb keluvchi ta’sir o‘tkazadi.
Kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchtm kapitallar migra
tsiyasi quyidagicha salbiy ta ’sir ko'rsatishi mumkin-.
- chetga chiqarilayotgan kapital o'rnini qoplovchi xorijiy inves
titsiyalarni jalb qUmaslik, chetga kapital chiqaruvchi mamlakatning
iqtisodiy o‘sish sur’atlarini sekinlashtirishi mumkin;
- kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchun kapitalni chet
ga chiqarish ularda bandlik darajasiaing pasayishiga
ohb keladi;
- chetga kapital chiqarish mamlakat to lo v balansiga salbiy ta’sir
qiladi
Kapitahii qabul qiluvchi mamlakatlar uchun esa quyidagi ijobiy
tomonlar xos;
- boshqariladigan kapital importi mamlakat iqtisodiy o‘sishiga
yordam beradi;
- jalb qilingan kapital qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratadi;
- xorijiy kapital yangi texnologiyalami ohb keladi, samaraU menej-
ment esa mamlakatda ilmiy-texnika taraqqiyoti (П Т)ш tezlashtiradi;
- kapitalnhig kirib kelishi retsipiyent mamlakat to lo v balan-
sioing yaxshilanishiga olib keladi.
0 ‘z navbatida kapitalni jalb qilishning salbiy oqibatlari ham
mayjud;
1.
Xorijiy kapital milliy kapitalnmg o‘rnini egaUab, foyda nor-
masi uni yuqori tarmoqlardan siqib chiqaradi, natijada ma’lum
133
sharoitlar ta’sixida mamlakat iqtisodiyotining bir tomonlama rivoj-
lanishi va uning iqtisodiy holati xavf ostida qolishi mumkin;
2. Kapital importi ko'pincharetsipiyent mamlakat bozorlarida
o ‘z hayotiy davrini o‘tab bo'lgan tovarlarni o‘tkazish bilan bog‘liq,
shuningdek, ishlab chiqarishdan sifatsizUgi aniqlanganligi bois olib
tashlangan tovarlar bHan bog‘liq bo‘ladi;
3. Ssuda kapitah importi mamlakat tashqi qarzining ko‘payishiga
olib keladi;
4. Mohyaviy inqirozlar natijasida va fond bozorlaridan chayqovchi-
Uk kapitalining oqib ketishi mamlakat valutasining barqarorligiga va
umumiy moliyaviy-iqtisodiy hoiatga jiddiy zarar yetkazadi. Misol
uchun, 1997-yilda Janubiy-Sharqiy Osiyo
mamlakatlarida yuz ber-
gan moliyaviy inqiroz va uning jahon iqtisodiyotiga ta ’sirini kelti-
rish mumkin;
5. Xalqaro korporatsiyalarning transfert napxlapdan foydalanish-
lari retsipiyent mamlakatning soliq tushumlari vabojxonayig'imlari
bo‘yicha zarar ko'rishiga sabab boladi.
TMKlaming ko'plab fdiallari orqali kapital qo'yish ishlab chiqa
rishning xalqaro kooperatsiyalashuviga ohb keladi. Turh mamlakat-
laming mustaqil yuridik kompaniyalari bir xalqaro korporatsiya
doirasida tarmoqh, texnologik, detaHi ixtisoslashuv orqah yaqin
aloqada boladi. Kapital eksporti esa bu aloqalarni mustahkamlaydi.
Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy o'sishini ta ’minlash, sanoat-
ning yetakchi tarmoqlarini rivojlantirish, bandlilikni
oshirish uchun
salmoqli hajmdagi xorijiy kapitalni jalb etish bilan bog^liq iqtisodiy
siyosatlari ham kapitallar migratsiyasini rag'batlanliruvchi omillar
dan biri hisoblanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar esa investitsiya
muhitini erkinlashtirish orqali xorijiy kapitalni jalb etish va bu orqali
iqtisodiy rivojlanishga turtki berish^a harakat qiladi.
Kapitallarning xalqaro harakatini rag'batlantixuvchi omillardan
yana biri xalqaro moHyaviy tashkilotlar faoliyati bolib, ular kapi
tallar oqimini tartibga solib turishadi. Mamlakatlar o ltasid a tuzil-
gan daromadlar va kapitallami ikki karra soUqqa tortishning oldini
olish maqsadidagi xalqaro kelishuvlar o‘z navbatida mamlakatlar
oltasidagi savdo, ihniy-texnik hamda investitsiyalarni jalb qilish
borasidagi aloqalarni mustahkamlaydi.
90-yillarda BXIlarni davlatlar tomonidan boshqarish borasidagi
magistral tendensiyalar asosini erkinlashtirish jarayoni tashkil eta-
134
di. Amalda dunyodagi barcha mamlakatlar BXIlarni faol qo‘Uab-
quwatlamoqda. Ulaming erkin harakati uchun qulay muhit yaratishga
intilmoqda, mavjud cheklanishlar bekor qilinmoqda, ekspropri-
atsiya qilinishdan saqlash holatlari kuchaytirihnoqda, amaldagi bo
zor raqobati uchun keng imkoniyatlar yaratib berilmoqda.
Hozirgi sharoitda 0 ‘zbekiston kapitalni import qiluvchi mam
lakat sifatida jahon maydoniga chiqmoqda. Bu borada bir qator mil
liy manfaatlar hisobga olinadL Kirib kelayotgan xorijiy investitsiya
lar hozircha yetishmayotgan milliy resurslarni to‘ldirishi,
zamonaviy
texnologiyalar, uskimalar, “non xau”ni olib kirishi, xorijiy muta-
xassislar, ekspert va konsultantlarni jalb qilish tufayli mahsulot si-
fati va ishchi kuchi malakasini oshirishi mumkin. Boshqacha qilib
aytganda, xorijiy investitsiyalar islilab chiqarishni rag‘batlantiradi,
qo'shhncha ish joylari yaratadi, ishlab chiqarish va Umiy-texnikaviy
kooperatsiya tufayli mamlakat iqtisodiyotining jahon iqtisodiyotiga
integratsiyalasliuviga yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
