H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

to ‘liq
 foydalanish 
im -
137

---

konini beradi  Amaldagi korxonalarning qiiwatlarini qo Uab-quv- 
vatlaslida, ulami texnik qayta qurollantirishda, kengaytirish va qayta 
qurishda, shuningdek, yangi korxonalarni qiirishda kapital qo‘yihna- 
larining takror ishlab  chiqarish tuzilishini aks  ettiradi.
Kapital qo‘yilmalar tarmoq, texnologik va takror ishlab chiqa­
rish tarkiblari bilan ta’riflanadi  Kapital qo‘yihnalaruing tarmoq tarki­
bi  — bu  xalq xo‘jaligi tarmoqlari bo‘yicha  kapital  qo‘yihnalaruing 
miqdoriy nisbatini aks ettiradi.
Kapital qo‘yilmalarning texnologik tarkibi — mashina va asbob- 
uskunalarni sotib olishga va qurihsh montaj  ishlarini amalga  oshi- 
rishga ketadigan xarajatlar orasidagi nisbatni aks ettiradi Asosiy fond- 
larning aktiv qismini (mashma  va  asbob-uskunalarni takror ishlab 
chiqarishning  kapital qo'yihnalardagi ulushini oshirish  yo‘U bilan 
ulaming  texnologik tarkibini  takomillashtirish  sarflar  samarador- 
ligini oshirishning muhim yo‘nalishi hisoblanadi.
Kapital  qo'yilmalami takror ishlab  chiqarish tarkibi ularni bir 
tomondan yangi qurilishlarga, ikkinchi tom ondan mavjud korxo­
nalarni qayta  qurish va  texnik qayta  qurollantirishni va kengay- 
tirishga  sallanadigan  mablag‘lar miqdori o‘rtasidagi  nisbatni aks 
ettiradi.
MulkchUik  shakllari  o‘zgarib,  rivojlanib  borayotgan  sharoitda 
kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  (KB  va  XT)ni  rivojlantirish 
0 ‘zbekiston  iqtisodiyoti  uchun  strategik  muhim  vazifadir.  Jahon 
tajribasi shuni tasdiqlaydiki,  KB va XT ichki bozorni iste’mol to- 
varlari va xizmatlar bilan mo‘l-ko‘l ta’minlaydi, eksport imkoniya- 
tini  oshiradi,  ish  bUan  ta’minlash  muammosini  hal  etadi,  ahoH- 
ning  real  daromadlari darajasini  oshiradi.  Iqtisodiyotning  global- 
lashuvi sharoitida KB investitsiyalarni kam talab qilishi, epchilligiva 
moslashuvchanligi o‘zgartirib turishni ta’minlaydi.
Tadbirkorlik tuzHmalarining kredit resurslaridan, investitsiyalar­
ni moliyalashtirishning  noan’anaviy usuUaridan,  ayniqsa xalqaro 
moliya institutlari ishtiroki bilan nioliyalashtirish usuUaridan, lizmg 
operatsiyalaridan bemalol foyda la nishlar ini ta ’minlash va  shu yo‘l 
ЬИап ulami xorijiy texnika va texnologiya ЬИап quroHantirish ustu- 
vor vazifadir.  KB va XTni rivojlantirish orqali raqobat muhiti vu- 
judga keltirHadi, soUqqa tortish bazasi kengaytiriladi, aholinig ish 
bUan bandligi oshirHadi,  bozorlar tovar va xizmatlar ЬИап  mo‘l- 
ko‘l ta ’minlanadi.
138

---

Kapital qo'yilmalarning samaradorUgiga ulami texnologik tarki­
bi, ya’ni qo‘yiImalarni umumiy yiglndisida sarflarni alohida turlari
-   uskunalar,  asboblar va ishlab chiqarishda ishlatiladigan buyum- 
lar; qurilish ishlari; loyiha va boshqa ishlarga sarflar nisbati katta ta’sir 
ko‘rsatadi.
Kapital qo'yihnalarning tarkibida uskunalaming ulushini hamda 
ishlab  chiqarish  ishtirokchilarini  —  asosiy  fondlarni  faol  qismini 
qurilish ishlariga nisbatan ko‘payishi islilab chiqarilayotgan mahsu­
lotni birhgiga kapital qo‘yilnialarni pasayishiga olib keladi va ularni 
iqtisodiy samaradorligini oshiradi.
Kapital qo‘yilmalarnitig tarkibini yangnashga:  sanoatning  tex­
nik darajasi oshishi, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomat- 
lashtirishning o‘sishi, uskunalarni takomillashtirishga,  ishlayotgan 
korxonalarni kengaytirish va qayta qurishga, ularning kooperatsiya- 
lashuvi va gumhlarga birlashtirish va hokazolarga sharoit yaratadi
Kapital qo‘yihnalar tarkibiui yaxshikshda rejalashtirishni yax- 
shHashga va qurilish ishlarinmg qiymatini pasaytirishga qaratilgan 
tadbirlar katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Mamlakat iqtisodiyotida kapi­
tal qo‘yihnalar muttasH oshib boradi.  Ayniqsa butun xalq xo'jaligi 
tarmoqlarida texnik taraqqiyotni ta’ininlashga ko‘maklashuvchi kimyo 
sanoati,  elektroenergiya,  mashinasozlik,  neft va gaz  sanoati,  quri­
lish  materiaUari  sanoati  kabi  tarmoqlarga  kapital  qo'yihnalar  tez 
sur’atlar  bUan  o‘smoqda.
Yangi texnikani joriy qihsh asosida ishlayotgan korxonalarni qayta 
qurish qisqa muddatlarda ishlab chiqarish quwatlarini oshirishga va 
yangi korxonalarni qurishga qaraganda kamroq kapital saraflashga 
imkon yaratadi.
Hozirgi vaqtda korxonalarni qayta qurish, kengaytirish va texnik 
qayta quroUantirishga katta miqdorda kapital qo‘yilmalari yo‘nal- 
tirihnoqda.  Ishlab turgan korxonalarga kapital qo‘yihnalarning sarfla- 
nishi texnik taraqqiyotning jadallashib borishi va ishlab turgan tex- 
nikaning eskirib borishiga bog‘liqdir.
Agarda  mamlakatning  yangi  tabiiy  boyliklar  konlari  ochihshi 
bilan bog‘liq bolgan mintaqalarda kapital qo‘yihnalarni yangi kor­
xonalarni qurishga va yangi quwatlarnibarpo qilishga sarflanishi to‘g‘ri 
bo‘lsa, boshqa miutaqalarda, ayniqsa qayta ishlash sanoatidagi, ish-