H. A. Jamolxonov


-§.Ottenka,  variant  va  variatsiya



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

     
 27-§.Ottenka,  variant  va  variatsiya
  tushunchalari  o’rtasidagi  munosabatlar. 
Tilshunoslikda 
ottenka
  va 
variatsiya 
  atamalari  bir  tushunchani-fonemaning  nutqdagi 
real  ko’rinishlarini  ifodalaydi.  Ulardan  biri  (
ottenka
  atamasi)  S.-Peterburg  fonologiya 
maktabiga,  ikkinchisi  (
variatsiya
  atamasi)  Moskva  fonologiya  maktabiga  ko’proq 
xosdir. Masalan, "d"ning 
odam
 va 
ozod 
so’zlaridagi ikki xil ko’rinishi (jarangli "d" va 
jarangsiz  "t")  bir  fonemaning  ikkita  ottenkasi  (S.-Peterburg)  yoki  ikkita  variatsiyasi 
(Moskva) hisoblanadi. 
   
  Variant
  atamasi tilshunoslikda ikki xil ma’noda qo’llanmoqda: Moskva maktabi 
vakillari ishlarida 
variant
 bir fonemaning ikki xil pozitsiyadagi ikki xil ko’rinishi emas, 
balki 
 
ikkita 
fonemaning 
kuchsiz 
pozitsiyada 
mo’’tadillashuvidan 
(neytralizatsiyalanishidan) yuzaga kelgan bir xil ko’rinishidir: 
prud
 va 
prut
 (talaffuzda: 
prut
  va 
prut
)  kabi.  Bunda  "d"  va  "t"  ning  so’z  oxirida  neytrallashuvi  sodir  bo’lgan, 


38 
 
natijada  bu  ikki  fonema  bitta  "t"  ko’rinishiga  ega  bo’lgan.  Bu  ko’rinish 
variant
  deb 
nomlangan,  u  "d"  va  "t"  fonemalariga  aloqador  bo’lganligi  uchun  "d"  va  "t"larning 
ikkalasi 
giperfonema
  ("fonemalar  guruhi")  deb  nomlanadi.
21
  Bu  nazariyaga  ko’ra, 
o’zbek tilidagi 
savod
 va 
savat
 (talaffuzda 
savot
 va 
savat
) so’zlari oxiridagi "d" va"t"lar 
ham  giperfonema,  ularning  talaffuzdagi  neytrallashgan  "t"  ko’rinishi  esa 
variant
 
hisoblanadi.   
Praga tilshunoslik maktabi vakillari ishlarida 
variant 
atamasi ko’proq ottenka (bir 
fonemaning ikki xil ko’rinishi) ma’nosida qo’llaniladi. O’zbek  
tilshunosligida ham bu atama ko’proq shu ma’noda ishlatilib kelinmoqda.
22
 
         

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish