H. A. Jamolxonov

    hozirgi  o’zbek  adabiy  tili 
konsonantizmi 
tarkibida quyidagi birlik oppozitsiyalar bor (1,21-23): 
1.Talaffuzda ishtirok etuvchi asosiy nutq a’zosi va to’siqning hosil bo’lish o’rniga 
ko’ra:  a)labial-til  oldi  (dental,alveolyar)  undoshlar  oppozitsiyasi:                          (p-t)+(b-
d)+(m-n)+(f-s)+(v-z)+(f-sh)+(v-l)+(v-r);  b)labial-til  o’rta  undoshlari  oppozitsiyasi:(f-
y)+(v-y); d)labial-til orqa undoshlari oppozitsiyasi:(p-k)+            (b-g)+(f-x)+(v-g’); e) 
labial-  bo’g’iz  undoshlari  oppozitsiyasi:  (f-h)+(v-h);  d)  til  oldi-  til  orqa  undoshlari 
oppozitsiyalari: (t-k)+(t-q)+(d-g)+(s-x)+(z-g’)+(n-ng);       f) til oldi- bo’g’iz undoshlari 
oppozitsiyalari:  (s-h)+(z-h)+(sh-h)+(j-h)+(ch-h)+            (җ-h);  Bunda  ch-h  va  җ  -h 
zidlanishlari  «ikkilik  oppozitsiya  bo’ladi»,  chunki  ularda  «til  oldi-bo’g’iz  undoshi» 
belgisidan  tashqari,  ikkinchi  differensial  belgi  ham  bor:  ch(qorishiq  portlovchi)-h 
(sirғaluvchi), җ (qorishiq portlovchi)-              h (sirg’aluvchi) kabi. 
2.Artikulatsiya usuli va to’siqning qanday hosil bo’lishiga ko’ra:                 a) 
portlovchi-sirg’aluvchi undoshlar oppozitsiyasi: (p-f)+(b-v)+(t-s)+                    (d-z)+(t-
sh)+(d-j)+(k-x)+(g-g’)+(q-x)+(k-h)+(g-h);  b)portlovchi-affrikatalar  oppozitsiyasi:  (t-
ch)+(d-dj);  d)  sirg’aluvchi-affrikatalar  oppozitsiyasi  (sh-ch)+            (j-dj);  e)  portlovchi-
burun  sonanti  oppozitsiyasi:  (b-m)+(d-n)+(g-η);                                                      f)  sirg’aluvchi-
sonantlar oppozitsiyasi: (z-l)+(j-r); g) shovqinli sonant-burun sonanti oppozitsiyasi: (v-
m)+(l-n)+(r-n); j) yon sonant-titroq sonant oppozitsiyasi: (l-r).  
3.Jarangsiz-jaranglilik  belgilariga  ko’ra:  (p-b)+(t-d)+    (s-z)+(f-v)+(k-g)+      (sh-
j)+(ch-dj)+(x-g’).