H. A. Jamolxonov

So’zlarning  fonetik  tarkibida,  grammatik  shakllarida  nutq 
ko’rinishlariga xoslanish:
 
1. So’zlashuv nutqida, ayniqsa, oddiy (jonli) so’zlashuvda: 

---

169 
 
a)so’z, so’z formalari va so’z birikmalari tarkibidagi ayrim tovushlar (ba’zan bir 
necha tovush) tushib qoladi: 
obor
 (aytvor
 (pasqam
 (pastqam), 
bolla
 (bolalar), 
mashu 
(b)ba’zi  tovushlarning  so’z  tarkibidagi  o’rni  almashadi  (so’zning  metatezaga 
uchragan shakli qo’llanadi): 
turpoq
 (tervat
 (tebrat), 
to’rg’amoq
 (kabi; 
d)bir tovush o’rnida boshqa tovush (fonemaning fakulьtativ varianti) qo’llanadi: 
kegin
 (shoyi
 (ko’ynak
 (qalmoq
 (e)so’z  boshida,  o’rtasida  yoki  oxirida  tovush  orttiriladi: 
o’ris
  (ishkop
 
(tanka
 (banka
 (f)so’z tarkibidagi ayrim unlilar uslubiy maqsadda cho’ziladi: 
ho-o-zir,             ka-
a-a-atta, ayta qo-o-l, jo-o-onim 
kabi; 
g)so’z  tarkibida  bir  xil  undoshlar  qavatlantiriladi,  bunda  so’z  urg’usining  o’rni 
ham  ko’pincha  o’zgartiriladi,  shu  tariqa  leksemaning  ma’nosida  ta’kidlash,  erkalatish, 
yalinish, ma’noni ko’chaytirish kabi ottenkalar ifodalanadi: mazá-
mázza,
 yashá-
yashsha
 
kabi; 
h)so’zlashuv nutqida kishi nomlarining, so’z yoki so’z birikmalarining qisqartirib 
talaffuz  qilinishi  ham  uchrab  turadi: 
Dilor
(Muqad
(Guli
(Dilfuz
(kilo
  (kilogramm), 
marshrutka
  (metro
 (i) so’zlashuv nutqida intonatsiyaning ham o’ziga xos o’rni bor: nutqiy  vaziyatga 
qarab  u  tez-tez  o’zgarib  turishi,  bunda  xabar-darak,  so’roq,  buyruq  mazmuni,  taajjub, 
gumon, qat’iylik kabi ma’nolar ifodalanishi mumkin; 
j)  fe’lning 
–b(-ib)
  affiksi  bilan  yasalgan  ravishdosh  shakli  hamda  "-gan"  affiksi 
bilan yasalgan sifatdosh shakli 
edi
 to’liqsiz fe’li bilan birga kelganda              "-uvdi","-
ovdi",        "-gandi"  shakllarida  qo’llanadi: 
aytuvdi
  (boruvdi
  (yozuvdi
  (aytgandi
  (borgandi
  (yozgandi
 
(k) so’zlarning sub’yektiv  baho shakllariga  keng  o’rin beriladi: 
akajon,  Lolaxon, 
dadamlar, yigitcha, qizaloq
 kabi. 
2.
Rasmiy  nutqda
  qonun,  qaror,  ariza,  bildirgi,  buyruq,  nizom,  yo’riqnoma 
(instruksiya), e’lon, hisobot, akt, shartnoma, tilxat kabi turli hujjatlar va ish qog’ozlari 
yoziladi.  Bunday  hujjat  matnlarida  avvaldan  shakllanib,  ma’lum  qolipga  tushgan 
konstruksiya, formulirovka va so’z birikmalaridan keng foydalaniladi: 
...ni qaror qiladi; 
...lar  ta’minlanadi;  ...ga  egadir;  ...lar  e’tiborga  olinsin;  ...ga  chora  ko’rilsin; 
...qoniqarli deb topilsin; biz, quyida qo’l qo’yuvchilar...; ...ni hisobga olib buyuraman; 
...ma’lum  qilaman;  ...ma’lum  qilamiz,  ...ni  so’rayman,  ...ning  bajarilishini  o’z 
zimmamizga olamiz
 kabi.