H. A. Jamolxonov

 
Tayanch tushunchalar 
 
Umumxalq  lug’aviy  birliklar 
–  ishlatilish  doirasi  chegaralanmagan  so’z  va 
iboralar. 
Dialektizmlar
 - qo’llanishi territoriyaga ko’ra chegaralangan til birliklari. 
Dialektizm-so’z
 – shevaga xos so’z. 
Dialektizm-ma’no
 – so’zning shevadagi ma’nosi. 
Fonetik dialektizmlar
 – dialekt yoki shevaga xos fonetik birliklar tizimi. 
Leksik-fonetik  dialektizm
  –  adabiy  tilda  bor  bo’lgan  so’zning  biror  shevadagi 
fonetik tarkibi. 
Grammatik  dialektizmlar
  –  biror  shevaning  o’zigagina  xos  (adabiy  tildagidan 
o’zgacha) grammatik shakllari. 

---

161 
 
Kasb-hunar  leksikasi
  –  ijtimoiy  mehnatning,  ilm-fan  yoki  san’atning,  ishlab 
chiqarishning u yoki bu turiga mansub maxsus tushunchalarning nomlari. 
Professionalizmlar
 – kasb-hunar leksikasining o’zi. 
Terminlar
  -  professional  leksikaning  ilm-fanga,  texnikaga,  adabiyot  yoki 
san’atga oid bir turi. 
Argotizmlar 
– yashirin ma’noli so’zlar. 
Jargonizmlar
  –  yashirin  ma’no  bilan  birga  tinglovchini  yoki  o’zga  bir  shaxsni 
kamsitish yoxud uning xislatini bo’rttirib baholash xususiyatiga ega so’zlar. 
Vulgarizmlar
 - haqorat ma’nosida qo’llanadigan so’zlar. 
 
O’zbek tili leksikasida eskirish va yangilanish jarayonlari 
 
Adabiyotlar
: 11[67-73],27[151-164],32[106-114]. 
 
Til tizim sifatida uzluksiz harakatda, rivojlanishda bo’lib turadi, bu uning ijtimoiy 
mohiyatidan  kelib  chiqadi:  til  va  jamiyat,  til  va  ong,  til  va  tafakkur  o’rtasidagi  ikki 
tomonlama  aloqadorlik  ularning  bir-biriga  ta’sirini  belgilaydi  –  jamiyatda  bo’lib 
turadigan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, iqtisodiy va ma’rifiy 
sohalardagi islohotlar tilning lug’at boyligida yangi-yangi so’z va atamalarning yuzaga 
kelishini,  ayni  paytda  ma’lum  so’z-leksemalarning  eskirib,  tarixiy  kategoriyaga 
aylanishini  taqozo  qiladi.  Bu  jarayon  tilning  lug’at  boyligida  istorizm,  arxaizm  va 
neologizm kabi leksik birliklarni yuzaga keltiradi.  
138-§.
 
Leksik  istorizmlar
  o’tmish  voqeligi  bo’lgan  narsa-hodisalarning 
nomlaridir.  Masalan: 
botmon
-«O’zbekistonning  turli  yerlarida  turli  salmoqqa  ega 
bo’lgan  (ikki  puddan  o’n  bir  pudgacha)  og’irlik  o’lchovi»; 
chaqirim
-«1,06  kilometrga 
teng uzunlik o’lchovi»; 
cho’ri
-«qul xotin», «tutqunlikdagi ayol»; 
mingboshi
-«daha yoki 
qishloq  oqsoqoli,  hokimi»; 
omoch
-«ulovga  qo’shib  yer  haydaydigan  metall  tishli 
primitiv yog’och asbob» va b.lar. 
Istorizmlar, odatda, uzoq tarixiy jarayonlar davomida yuz beradigan eskirishning 
mahsuli bo’ladi, ammo ular, ba’zan, qisqa vaqtda paydo bo’lishlari ham mumkin: yaqin 
o’tmishda  (1991  yilgacha)  o’zbek  tilining  faol  so’zlari  bo’lgan  ayrim  leksemalarning 
(