H. A. Jamolxonov

3.  Singarmonizm
:  1)  qadimgi  turkiy  til  va  eski  o’zbek  tilida  singarmonizm  (so’z 
tarkibidagi o’zak va qo’shimchalarda unlilarning uyg’unlashuvi) mavjud bo’lgan. Qiyos  
qiling:
  keld
ү
k
      ("kel"  dagi  "e"  -  old  qator,  ingichka  unli  +  "-dүk"  dagi  "ү"  ham  old 
qator, ingichka  unli)  va 
barduk
  ("bar"dagi  "a"  -  orqa  qator,  yo’g’on  unli+  "-duk"  dagi 
"u"  ham  orqa  qator  yo’g’on  unli).  Bu  misollardagi  unlilar  til  garmoniyasi  qonuniyati 
asosida  uyg’unlashgan. 
Kelip
  va 
kөrYp
  so’z  shakllarining  birinchisida  ("kel+ip"da) 
o’zak va qo’shimchadagi unlilar lablanmagan, ikkinchisida ("kөr+үp" da) esa o’zak va 
qo’shimchadagi  unlilar  lablangandir.  Demak,  ikkinchi  misolda  unlilar  lab  garmoniyasi 
qonuniyati  asosida  uyg’unlashgan;  2)  hozirgi  o’zbek  adabiy  tilida  singarmonizm  o’z 
mavqeini  ancha  yo’qotgan.  Qiyos  qiling: 
koηl
үηү
z 
(eski  o’zbek  tilida)  – 
ko’nglingiz
 
(hozirgi o’zbek adabiy tilda),
 kөr
ү
p 
(eski o’zbek tilida) –
 ko’rib 
(hozirgi o’zbek adabiy 
tilida) kabi. 
       
Izoh:
  singarmonizm    qonuniyati  hozirgi  paytda  qipchoq  va  o’g’uz  dialektlariga 
mansub  o’zbek  shevalarida  saqlangan: 
olgan
  (adabiy  tilda)-
alg’an 
(qipchoq  lahjasi 
shevalarida),
  borgan 
(adabiy  tilda)  – 
barg’an
  (qipchoq  lahjasi  shevalarida), 
kelgan
 
(adabiy tilda)-
kelgәn
 (qipchoq lahjasi shevalarida), o’
ttiz
  (adabiy tilda) –
 ottuz 
(qipchoq 
lahjasi shevalarida), 
uyimga
 (adabiy tilda) -