H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili



Download 1,41 Mb.
bet235/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   231   232   233   234   235   236   237   238   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

Abushqa (XVI asr)- chig’atoycha-turkcha izohli lug’at. Muallifi noma’lum. A b u sh q a so’ziga izoh bilan boshlanganligi uchun, lug’at shu so’z bilan nomlana boshlangan. Bu so’z eski o’zbek tilida keksa, qari, nuroniy chol ma’nolariga ega bo’lgan. Lug’at Alisher Navoiy asarlari leksikasini izohlashga asoslangan, ammo unda Navoiy zamondoshlari asarlaridan ham misollar keltirilgan.
Abushqa 1862-yilda vengr sharqshunosi G.Vamberi tomonidan vengr tilida, keyin esa rus sharqshunosi V.V.Velyaminov-Zernov tomonidan 1868-yilda nashr ettirilgan.
«Lug’ati turki»-chig’atoycha-forscha lug’at. (Tuzuvchi –Fazlullaxon). Bu lug’at XVII asrning ikkinchi yarmida tuzilgan bo’lib, 1825-yilda Kalkuttada nashr etilgan. Unda eski o’zbek tilining lug’ati va grammatikasiga oid ma’lumotlar bor.134
«Kelurnoma»-chig’atoycha-forscha lug’at. (Tuzuvchi-Muhammad Yoqub Chingiy). U XVII asrning oxirida yozilgan. Lug’at 15 bobdan iborat, shundan 14 bobida o’zbek tili fe’llari alifbo tartibida berilgan; 15-bobi 9 qismdan tarkib topgan, har bir qism alohida mavzuga bag’ishlangan: 1-qismda kosmografiyaga oid so’z va atamalar, 2-qismda geografiyaga oid so’zlar, 3-qismda hayvon nomlari, 4-qismda ovchi qushlar va uy parrandalari nomlari, 5-qismda insonning ichki va tashqi a’zolari nomlari, 6-qismda ota-ona, qarindosh nomlari, 7-qismda harbiy terminlar, 8-qismda sonlar, 9-qismda esa grammatik shakllar berilgan.
Lug’atning qo’lyozma nusxalaridan biri O’zbekiston Fanlar akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida, ikkinchisi London muzeyida saqlanadi.135
«Sanglah»-Mahdixon Muhammad Nizomiddin Muhammad Hodiy al-Husayniyning chig’atoycha-forscha lug’ati. U 1760-yilda yozib tugatilgan. Uning "Xulosai Abbosiy"deb nomlangan qisqartirilgan varianti ham bor. Lug’at 6 ta mabna (bob)dan tarkib topgan. Ularda fe’llar, fe’l qo’shimchalari, unlilar uyg’unlashuvi, kishilik va ko’rsatish olmoshlari, kelishik qo’shimchalari, so’roq olmoshlari, sifatlarning qiyosiy darajalari, so’z yasalish modellari, qo’shma fe’llar, frazeologizmlar, fonetikaga oid kuzatuvlar, imlo, turkiy va fors tillari o’rtasidagi aloqalar haqida ma’lumot beriladi.
Lug’atning materiali Alisher Navoiyning 12 ta she’riy va 9ta nasriy asari tiliga asoslangan, ammo unda Bobur, Fuzuliy, Husayin Mirza, Lutfiy, Sa’didin Safoyi, Rumiy, Ali Usmon asarlari tilidan foydalanilgan o’rinlar ham bor.
Asarda muallif yoshligidan Alisher Navoiy she’rlarini o’qishga juda qiziqqanligini, shu bois buyuk so’z sultoni Alisher Navoiy asarlari tilini tushunib olishga yordam beradigan kitob yozishni maqsad qilganini aytadi.
"Sanglah"ning bir necha qo’l yozmalari bizgacha yetib kelgan, ular Londondagi Britaniya muzeyida, Stanbuldagi Sulaymoniya kutubxonasida va Kalkuttadagi kutubxonada saqlanadi.136

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   231   232   233   234   235   236   237   238   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish