H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

107-§.Kontekstual antonimiya o’zaro zid ma’no ifoda etmagan leksemalarning ma’lum kontekst ichida so’zlovchi yoki muallif tomonidan antonimik munosabatlarga kiritilishidir. Buni quyidagi she’riy misralar tahlilida ko’rish mumkin:
Ushoq qand oq tuzga monand erur,
Va lekin biri tuz, biri qand erur
(A..Navoiy)
Aytur so’zni ayt,
Aytmas so’zdan qayt!
(A..Navoiy)
Sichqonlarga nisbatan
Poyloqchiman to’g’riman.
Ko’rsam tekin go’sht ba’zan
Chidolmayman - o’g’riman. (O.Q)

Bu misollarda qo’llangan qand va tuz, ayt va qayt hamda to’g’ri va o’g’ri so’zlari aslida (tilda) antonimlar emas, ammo birinchi misolning ikkinchi misrasida tuz va qand leksemalari muallifning leksik qo’llashi natijasida «achchiq» va «shirin» (demak, «yaxshi» va «yomon») ma’nolarini, ikkinchi misoldagi ayt va qayt leksemalari «ayt» va «aytma» degan zid ma’nolarni, uchinchi misoldagi to’g’ri va o’g’ri leksemalari esa «o’g’ri emas» va «o’g’ri» ma’nolarini ifoda etib, kontekstual antonimiya hosil qilgan (bunda to’g’ri leksemasi otlashgan).

Bunday qo’llanish olmoshlarda va sonlarda ham uchraydi: Bir u deydi, bir bu deydi, deganda u va bu olmoshlarida kontekstual zidlanish bor.