H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

149-§. So’zlarning fonetik tarkibida, grammatik shakllarida nutq ko’rinishlariga xoslanish:
1. So’zlashuv nutqida, ayniqsa, oddiy (jonli) so’zlashuvda:
a)so’z, so’z formalari va so’z birikmalari tarkibidagi ayrim tovushlar (ba’zan bir necha tovush) tushib qoladi: obor (aytvor (pasqam (pastqam), bolla (bolalar), mashu (b)ba’zi tovushlarning so’z tarkibidagi o’rni almashadi (so’zning metatezaga uchragan shakli qo’llanadi): turpoq (tervat (tebrat), to’rg’amoq (d)bir tovush o’rnida boshqa tovush (fonemaning fakulьtativ varianti) qo’llanadi: kegin (shoyi (ko’ynak (qalmoq (e)so’z boshida, o’rtasida yoki oxirida tovush orttiriladi: o’ris (ishkop (tanka (banka (f)so’z tarkibidagi ayrim unlilar uslubiy maqsadda cho’ziladi: ho-o-zir, ka-a-a-atta, ayta qo-o-l, jo-o-onim kabi;
g)so’z tarkibida bir xil undoshlar qavatlantiriladi, bunda so’z urg’usining o’rni ham ko’pincha o’zgartiriladi, shu tariqa leksemaning ma’nosida ta’kidlash, erkalatish, yalinish, ma’noni ko’chaytirish kabi ottenkalar ifodalanadi: mazá-mázza, yashá-yashsha kabi;
h)so’zlashuv nutqida kishi nomlarining, so’z yoki so’z birikmalarining qisqartirib talaffuz qilinishi ham uchrab turadi: Dilor(Muqad(Guli(Dilfuz(kilo (kilogramm), marshrutka (metro (i) so’zlashuv nutqida intonatsiyaning ham o’ziga xos o’rni bor: nutqiy vaziyatga qarab u tez-tez o’zgarib turishi, bunda xabar-darak, so’roq, buyruq mazmuni, taajjub, gumon, qat’iylik kabi ma’nolar ifodalanishi mumkin;
j) fe’lning –b(-ib) affiksi bilan yasalgan ravishdosh shakli hamda "-gan" affiksi bilan yasalgan sifatdosh shakli edi to’liqsiz fe’li bilan birga kelganda "-uvdi","-ovdi", "-gandi" shakllarida qo’llanadi: aytuvdi (boruvdi (yozuvdi (aytgandi (borgandi (yozgandi (k) so’zlarning sub’yektiv baho shakllariga keng o’rin beriladi: akajon, Lolaxon, dadamlar, yigitcha, qizaloq kabi.
2.Rasmiy nutqda qonun, qaror, ariza, bildirgi, buyruq, nizom, yo’riqnoma (instruksiya), e’lon, hisobot, akt, shartnoma, tilxat kabi turli hujjatlar va ish qog’ozlari yoziladi. Bunday hujjat matnlarida avvaldan shakllanib, ma’lum qolipga tushgan konstruksiya, formulirovka va so’z birikmalaridan keng foydalaniladi: ...ni qaror qiladi; ...lar ta’minlanadi; ...ga egadir; ...lar e’tiborga olinsin; ...ga chora ko’rilsin; ...qoniqarli deb topilsin; biz, quyida qo’l qo’yuvchilar...; ...ni hisobga olib buyuraman; ...ma’lum qilaman; ...ma’lum qilamiz, ...ni so’rayman, ...ning bajarilishini o’z zimmamizga olamiz kabi.