H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

141-§. Leksik arxaizmlarning leksik istorizmlardan farqlari.
1.Leksik arxaizm hozirgi paytda mavjud bo’lgan narsa-hodisaning eskirgan nomidir. Istorizm esa o’tmish voqeligining nomi.
2.Voqelikning hozir mavjudligi uning eski nomi (leksik arxaizmi) o’rnida yangi nomi bo’lishini taqozo qiladi: yuz (hozirgi nom) – yonoq (arxaizm), lab (hozirgi nom)-dudoq (arxaizm), dushman (hozirgi so’z) – yog’iy (arxaizm), qo’shin (hozirgi so’z) – cherik (arxaizm) kabi. Bu hol tilning lug’at boyligida sinonimik qatorlarni shakllantiradi.
Istorizmlar tomonidan nomlangan o’tmish voqeligi hozir yo’q, binobarin, ularning (istorizmlarning) hozirgi tilda sinonimlari ham bo’lmaydi.
3.Leksik arxaizmlarning yuzaga kelishida sinonim so’zlar orasidagi uslubiy munosabatlar muhim rol o’ynaydi: birining faollashuvi ikkinchisining passivlashuviga, arxaiklashuviga olib keladi. Istorizmlarda esa bunday munosabat bo’lmaydi: voqelikning yo’qolishi shu voqelik nomi bo’lgan so’zning (leksemaning) lug’atdan butunlay tushib qolishiga sabab bo’ladi.