H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

140-§. Arxaiklashish hodisasining grammatik birliklarda uchrashi. Arxaiklashish hodisasi tilning grammatik birliklarida, xususan, affiksal morfemalarda va shu morfemalar ishtirokida shakllangan grammatik formalarda ham uchraydi. Masalan: fe’lning sifatdosh shakllari qadimgi turkiy tilda «-mish» va «-mыsh» (Tәnridә bolmыsh turk Bilgә qag’an. – «Tangridan bo’lgan turk Bilga xoqon»), «-duq» va «-dük», «-tuq» va «-tük» (barduq yerdә- «borgan yerda», boltuqda –«bo’lganda») morfemalari vositasida yasalgan¹²⁶, hozir esa bu funksiyada, asosan, «-gan» affiksi qo’llanadi: (bo’lgan, borgan kabi), «-duq» va «-dük», «-tuq» va «-tük» morfemalari esa grammatik (affiksal) arxaizmga aylangan. Ba’zi morfemalar hozirgi tilda bor bo’lsa-da, ularning talaffuzi eskirgan bo’ladi: «Yana bir Mahmud barlos edi. Navandokliq barloslardindur. Sulton Abusaiy Mirzo qoshida ham bek edi. Sulton Abusaid Mirzog’a Iroq viloyati musaxxar bo’lg’onda Kirmonni Mahmud barlosg’a berib edi...» («Boburnoma»dan). Bu gapda qo’llangan «-din», «-dur», «-g’a», «-g’on» morfemalari hozirgi «-dan», «-dir», «-ga», «-gan» morfemalarining eskirgan talaffuz variantlaridir, bunday variantlar tilshunoslikda fonetik-grammatik arxaizmlar deb ham yuritiladi.