Guruh talabasi Toshxo’jayeva Shohsanamning

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA DAVLAR UNIVERSITETI

Fizika matematika fakulteti

Informatika o’qitish metodikasi

17.05-guruh talabasi

Toshxo’jayeva Shohsanamning

“Kompyuterli modellashtirish” fanidandan tayyorlagan

LABORATORIYA ISHLARI TO’PLAMI

Qabul qildi: Sh.Ulikov

LABORATORIYA ISHI №4.

Mavzu:Transport masalasini Excel elektron jadvali orqali yechish

Ishning maqsadi: Talabalarga Microsoft Exsel 2007 elektron jadvali yordamida transport masalasini yechishning Excel elektron jadvali orqali yechishni o’rgatish.

Nazariy qism:

Transport masalalari – bu chiziqli programmalashning maxsus masalalar sinfi hisoblanadi. U mahsulotlarni eng ratsional usul va kam xarajatlar bilan iste`molchilarga etkazib berish rejasini ishlab chiqishga mo`ljallangan. Oqibatda mablag’, vaqt, yoqilg’i va boshqa resurslarni tejab qolishga imkon beradi.

Standart transport masalasi bir jinsli mahsulotlarni bir nechta ombordan ko`plab iste`mol punktlariga etkazib berishning tejamli rejasini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Bunda transport xarajatlari tashilayotgan mahsulot xajmi bilan to`g’ri proportsional va bir birlik maxsulot tashish uchun tariflar jadvali yordamida beriladi.

Umumiy xolda transport masalasidan zaxiralarni boshqarish, kapitallar xarakati, jadvallar tuzish, personallarni tayinlash kabi xolatlarda xam foydalanish mumkin.

Transport masalasi iqtisodiy jihatdan quyidagicha qo`yiladi. Qandaydir bir jinsli mahsulot uchun m ta ombor va va n ta iste`molchilar mavjud. Bu mahsulotning bir birligini iste`molchilarga etkazib berish xarajat tariflari hamda ombordagi mahsulot zahiralari berilgan. Xar bir iste`molchining ehtiyojlari xam ma`lum. Omborlardan mahsulotlarni iste`molchilarga etkazib berishning shunday rejasini topish kerakki, yuklarni tashish bilan bog’liq xarajatlar eng kam bo`lsin.

Masalaning matematik modeli quyidagicha ko`rinishda yoziladi:

1.

2.

3.

4.

Bu erda m ˗ omborlar soni ; n – iste`molchilar soni; a<sub>i</sub> ˗ i ombordagi zahiralar miqdori; b<sub>j</sub> ˗ j – mahsulotga bo`lgan ehtiyoj; s_ij ˗ i ombordan j˗chi iste`molchiga bir birlik yuk etkazib berish xarajati; x<sub>ij</sub> ˗ i ombordan j˗chi iste`molchiga etkazib berish kerak bo`lgan yuk xajmi.

1. Maqsad funksiyasi barcha yuk tashishlar uchun zarur bo`lgan umumiy harajatlarni anglatadi. 2 cheklaniashlar sistemasi ihtiyoriy ombordagi zahiralar xajmi shu ombordan iolb ketilishi kerak bo`lgan mahsulotlar xajmi bilan bir hil bo`lishi lozimligini bildiradi. 3 cheklanishlarga ko`ra biror iste`molchilarga etkazib berilgan mahsulot ularning ehtiyojlarini to`la qanoatlantirishi lozim.

Transport masalasi yopiq deyiladi, agar quyidagi munosabat o`rinli bo`lsa:

5.

Boshqacha aytganda, jo`natilayotgan mahsulotlarning xajmi shu mahsulotlarga bo`lgan umumiy ehtiyojlarga teng bo`lishi kerak. Aks xolda transport masalasini ochiq masala deb ataladi.

Transport masalasini quyidagi jadval orqali ifodalash ham mumkin:

Yuk tashish jadvali 1-jadval

Transport masalasining yechimi mahsulotlarni tashishning optimal rejasi deb ataladi.

Keltirilgan ma`lumotlarni konkret masala yordamida bayon etamiz. Bu masala uchun matematik model’ quramiz. Buning uchun ishni quyidagi ketma˗ketlikda hal qilamiz:

1) o`zgaruvchilarni belgilash;

2) balans shartlarini tekshirish. (5)

3) maqsad funksiyasini qurish ;

4) cheklanishlar sistemasini yozish.

Masala. Uchta bog’dorchilik xo`jaligi to`rtta ko`tara savdogarlarga (iste`molchilarga) yashiklarda apel’sin etkazib berishi lozim. Iste`molchilarning kunlik ehtiyojlari mos ravishda 60, 40, 90 va 60 yashiklarni tashkil qiladi. Bog’dorchilik ho`jaligi esa kuniga mos ravishda 50, 120 va 80 yashik apel’sinlarni etkazib bera oladi. Bir yashik apel’sinni iste`molchilarga etkazib berish xarajatlari 1˗jadvalda keltirilgan.

Ho’jalik	Savdogarlar (iste’molchilar)
	1	2	3	4
1	5	1	5	8
2	4	4	2	5
3	2	3	6	8

YUklarni iste`molchilarga etkazib berishning optimal rejasini toping.

Modelni quyidagi ketma˗ketlikda quramiz:

1) i ˗ chi ombordan j ˗ chi iste`molchiga etkazib berilishi kerak bo`lgan yashiklar sonini a_ij

2) Apel’sinlarning umumiy xajmi va talabning tengligini aniqlaymiz;

(40+50+10)=(30+20+90+60)

Bundan masalaning yopiq ekanligi haqida hulosa chiqarish mumkin;

3) Apel’sinlarni iste`molchilargaga yetkazib berishning kundalik xarajatlari quyidagi formulalar yordamida topiladi:

4) Masalaning cheklanishlarini yozamiz. Bu balans satrlar va ustunlar bo`yicha quyidagicha yoziladi:

50

120

80

60

40

90

60

Shu masalamizni Excel dasturida ishlashni ko’ramiz.

Excel dasturida bizga kerak bo’ladigan joylarni ajratib olamiz.

So’ngra harajatlar matritsani to’ldirib chiqamiz hamda talab ko’ra qiymatlarni kiritamiz.

Talabga ko’ra qiymatlar jadvaldagi qiymat teng bo’lishi uchun. Quyidagilarni kiritib chiqamiz.

So’nra <<Формулы>> menyudan, <<Математические>> bo’limidan, <<СУММПРОИЗВ>> ni tanleymiz

So’ngra quyidagi oyna chiqadi.

Bu oynadan <<Массив1>> ga harajatlar matritsasini belgilaymiz.