Guruh talabasi G’ulomov G’olibjonning “Kiberxavfsizlik asoslari” fanidan mustaqil ishi

5.
Simmetrikkriptotizimlardagi muammolar 
Simmetrik shifrlash tizimlari ma’lumotni shifrlashda va deshifrlashda aynan bir 
kalitdan foydalanadi. Bu esa tarmoq bo’ylab shifrlangan ma’lumotni uzatishdan oldin 
shifrlash kalitini uzatishni taqoza etadi. Boshqacha aytganda, 
kalitlarni tomonlar 
orasida xavfsiz uzatish 
simmetrik kriptotizimlar oldidagi asosiy muammo sanaladi. 
Bundan tashqari, bir foydalanuvchi qolganlari bilan ma’lumot almashmoqchi bo’lsa, 
ularning har biri bilan alohida-alohida kalitlarga ega bo’lishi talab etiladi. Bu esa 
foydalanuvchiga ko’p sonli kalitlarni xavfsiz saqlash zaruriyatini keltirib chiqaradi. 
Simmetrik kriptotizimlarda kalit uzunligi:
Amalda foydalanish uchun kriptografik tizimlarning kalit uzunligiga qat’iy
talablar qo’yiladi. Ushbu talablar vaqt o’tishi bilan hisoblash qurilmalari 
imkoniyatining o’zgarishiga bog’liq holda o’zgarib boradi. Kriptotizimlarda 
foydalanilgan kalitni joriy vaqtdagi hisoblash qurilmalari orqali hisoblab topishning 
imkoniyati bo’lmasligi zarur. Bu yerda kalitni topish deganda biror uzunlikdagi kalitni 
bo’lishi mumkin bo’lgan barcha variantlarini hisoblab chiqish nazarda tutiladi. 
Masalan, kalit uzunligi 4 bitga teng bo’lsa, u holda bo’lishi mumkin bo’lgan 
variantlari soni 2
4 
= 16 ga teng bo’ladi yoki umumiy qilib aytganda, 
n
bitli kalitlarni 
bo’lishi mumkin bo’lgan variantlari 2
n 
ga teng bo’ladi. Hozirgi kunda simmetrik 
kriptotizimlarda foydalaniluvchi kalitlarning uzunligi kamida 128 bitli bo’lishi zarur. 
1-jadvalda turli uzunlikdagi kalitlarni bo’lishi mumkin bo’lgan barcha variantlarini 
hisoblash uchun turli qiymatdagi qurilmalardan foydalanganda sarflanadigan vaqt 
keltirilgan. Ko’rsatilgan natijalar 2005 yildagi narx asosida keltirilgan.
1-jadval. 
Qurilma narxi
Kalit uzunligi
80 bit
112 bit
128 bit
10 000$
7000 yil
10
13
yil
10
18 
yil
100 000$
700 yil
10
12
yil
10
17
yil

---

Xulosa
Keng ko‘lamli simmetrik shifrlash tizimlarini saqlash juda qiyin vazifadir. Bu, 
ayniqsa, korporativ yoki arxitekturasi markazlashtirilmagan bank darajasidagi 
xavfsizlik va auditorlikka erishmoqchi bo'lganimizda to'g'ri keladi.
Buni to‘g‘ri bajarish uchun yaratilgan har bir kalit uchun to‘g‘ri ishlash 
muddatini ta'minlash uchun maxsus dasturiy ta'minotdan foydalanish tavsiya etiladi. 
Katta hajmdagi kalitlarni ro'yxatga olish holatlarida kalitlarni boshqarishni qo'lda 
amalga oshirish mumkin emas. Buning uchun bizga maxsus boshqarish dasturi kerak. 
Qolaversa, Kvant kompyuterlarni hayotimizga kirib kelmoqda. Bu esa 
kriptoanaliz fani tushunchalirini parchalab tashlashi mumkinligi taxmin qilinmoqda. 
Texnologiyadagi taraqqiyot va shu sababli zararli dekodlash algoritmlari evolyutsiyasi 
qanday bo'lishi mumkinligini bilmay turib, banklarga kripto-tezkor tizimga o'tishni 
maslahat beriladi. Bunday sozlash, zaif tomonlar aniqlanganda, algoritmlarni 
xavfsizroq deb hisoblangan algoritmlarga tezda almashtirish imkonini beradi. Kelgusi 
yillarda katta zararga yo'l qo'ymaslik uchun investitsiya va arxitektura qarorlarini hozir 
qabul qilish kerak. 
Foydalanilgan adabiyotlar
1. S.K. Ganiyev, A.A. Ganiyev, Z.T. Xudoyqulov Kiberxavfsizlik asoslari amaliy 
qo’llanma 
2. Arxiv.uz sayti 
3. Kiberxavfsizlik Asoslari Ma’ruzalar to’plami 
4. Internet resurslar: 
• hozir.org sayti 
• wikipedia.org sayti