Guruh: 202 kimyo talabaning F. I. Sh

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“KIMYO” KAFEDRASI





MUSTAQIL ISHI
Ta’lim yo‘nalishi: Kunduzgi.
Guruh: 202 KIMYO
Talabaning F.I.Sh: Rahmatullayev Bahrom.
Mavzu: Oksikarbon kislotaning olinishi, xossalari. Aromatik oksikarbon kislotalarning olinishi va xossalari.
Fan nomi: Organik kimyo.
Mavzu: Oksikarbon kislotaning olinishi, xossalari. Aromatik oksikarbon kislotalarning olinishi va xossalari.
Reja:
1. Oksikarbon va aromatik oksikarbon kislotalar haqida ma’lumot.
2. Oksikarbon va aromatik oksikarbon kislotalarning olinishi va xosslari.


Mavzu: Oksikarbon kislotaning olinishi, xossalari. Aromatik oksikarbon kislotalarning olinishi va xossalari.
Maqsadi: Talabalarda oksikarbon va aromatik oksikarbon kislotalarning olinishi va xossalari haqida bilimlarni shakllantirish.
Vazifasi: Mustaqil ta’lim oxirida talabalar bilishi kerak:
1. Oksikarbon kislotalar haqida umumiy ma’lumot. Ularning olinishi, kimyoviy xossalari va ishlatilishi haqida to‘liq ma’lumotlar olishadi.
2. Aromatik oksikarbon kislotalar haqida ma’lumot. Ularning olinishi, kimyoviy xossalari va ishlatilishi haqida to‘liq ma’lumotlar olishadi.
3.Oksikarbon va aromatik oksikarbon kislotalarning reaksiyalarini to‘liq yoza olishni o‘rgatish.

Molekulasida gidroksil (-OH) hamda karboksil (-COOH) gruppalar bo‘lgan organik birikmalarga oksikarbon kislotalar deyiladi.

CH₂OH ⸺ COOH – etanol kislota
CH₂CHOH ⸺ COOH – oksipropion kislota
CH₃CH₂CHOH ⸺ COOH – oksimoy kislota

Aromatik oksikarbon kislotlarning eng oddiy vakili benzoy kislota C₆H₅COOH, u o‘simliklar tarkibida efir holatida, ayrim smolalarda esa toza holatda uchraydi. Sanoatda toluoldan olinadi:

+3Cl₂ +2H₂O

C ₆H₅CH₃ C₆H₅CCl₃ C₆H₅COOH
-3HCl -3HCl


Xossalari. Oksikarbon kislotalarning dastlabki vakillari suvda yaxshi eruvchan qovushqoq suyuqlik yoki kristall moddalardir. Oksikarbon kislotalar o‘ziga mos keladigan to‘yingan yog‘ kislotalarga nisbatan kuchli kislotalardir.
Oksikislotalar bifunksional moddalar (molekulasida ham gidroksil, ham karboksil gruppasi) bo‘lganligi sababli spirtlarga va kislotalarga xos barcha reaksiyalarga kirishadi.
Oksikarbon kislotalarning o‘ziga xos reaksiyalaridan (xususiyatlaridan) biri shuki, ular bir xil sharoitda qizdirilganda molekulasidan osonlik bilan bir molekula suv ajralib chiqib, xar xil moddalar hosil bo‘ladi.

1. 
   α-oksikislotalar qizdirilganda osonlik bilan ikki molekula kislotadan ikki molekula suv ajralib chiqib, siklik murakkab efir - laktid hosil bo‘ladi:
   

2. 
   β-Oksikarbon kislotalar qizdirilganda bir molekula suv ajralib chiqib to‘yinmagan karbon kislotalar hosil bo‘ladi:
   

H OCH2—CH2—COOH CH2=CH-COOH
Akril kislotasi