Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

8.2. Investitsiyalar va kriptovalyutalar 
Endi kriptovalyutalarning investorlar uchun qanday qiyinchiliklar tug’dirishi 
masalasini ko’rib chiqamiz. Hozirgi davrda yangi raqamli texnologiyalar startap 
kompaniyalarga kriptovalyutalar yoki tokenlar ko’rinishida juda katta investitsion 
mablag’larni jalb qilish imkoniyatini yaratayapti. Misol uchun, yuqoridagi 
bo’limda ko’rsatilganidek, raqamli pullarni birlamchi joylashtirish – ICO (
initial 
coin offering
) o’nlab million pullarni investitsiyalar uchun to’plash imkonini 
yaratayapganini bir qancha davlatlardagi tajriba yaqqol namoish qilayapti. Ammo 
bu ishlarning manfiy oqibatlari ham vujudga kelishi ehtimoli bor albatta. ICO 
vositasida investitsiyalar jalb qilinadigtan startaplar bozorida Yangi moliyaviy 
puffak paydo bo’lishi mumkin. Bunda emitentlar tomonidan hech qanday sarf-
harajat qilinmagan xolda investorlar uchun yuqori darajada foyda olishlariga 
imkon yaratiladi. An’anaviy investitsion capital yig’ish usulida esa kompaniya 
kerakli kapitalni yig’a olish uchun uzoq yillar davomida aholining ishonchini 
qozongan bo’lishi kerak. Raqamli valyuta vositasida investitsion capital to’plash 
operatsiyasining qimmatli qog’ozlarni birlamchi aktsiyalar joylashtirish (
birjalarda 
sotish
) orqali amalga oshiriladigan an’anaviy usulidan asosiy farqi shundaki, bunda 
kompaniya sotuv uchun aktsiyalarni emas, balki tokenlarni (
raqamli jetonlarni
) 
chiqaradi. Buning uchun investorlar kriptovalyuta orqali to’lov qiladilar (
masalan, 
bitkoin yoki laytkoin orqali
). Mutaxassislarning fikricha, ICO emitentlari bu 
ishlarni qilayotganlariga katta tavakkalchiliklarga qo’l uradilar. Bu ayniqsa, 
kriptovalyutalar bozori faoliyati davlat boshqaruviga o’tgan paytda o’ta kuchayadi.
ICO tashkil qilish uchun kompaniya-emitent mahsus web-platformadan 
foydalanadi, masalan, Waves yoki Ethereum vositasiga qimmatli qog’ozlarning 
kriptoversiyasini chiqaradi. Buning uchun blokcheynga tranzaktsiyalar, ularning 
tavsifi, soni va unikal ID si bilan qo’shiladi. Emissiyadan so’ng tokenlarning 

---

304 
istalgan sondagisini blokcheyndagi biror bir hamyondagi kriptovalyutaga 
almashish mumkin bo’ladi. Ba’zi bir kompaniyalar o’z tokenlarini oltin bilan yoki 
kompaniyaning maxsuloti bilan ta’minlab beradilar. Masalan, Ethereum bazasidagi
DigixDAO startapi 2016 yilda o’z tokenlarini oltin standartiga bog’lab chiqardi,
amerikaning Ethereum asosida derivativlar bilan savdo qiladigan blokcheyn-
platforma yaratayotgan StabL startapi esa o’z tokenlarini oddiy valyutada qiymati 
bo’lgan moliyaviy mahsulotlarga bog’lab qo’ydi. Tokenlarni chiqaradigan 
kompaniya-emitent va ularni sotib olishni istagan investorlar smart-kontrakt 
tuzishadi va buning asosida avtomatik blokcheyn-zanjirning ishtirokchilariga 
aylanadilar. Ushbu blokcheyn-zanjir doirasidagi kelishuvlar teskari kuchga ega 
emas. Token-kriptovalyuta oldi-sotti jarayoni quyidagicha tartibda amalga oshadi: 
Kompaniya dastur yordamida investorning hamyonini va investorga token 
jo’natiladigan hamyonni so’raydi. Kompaniya investordan kerakli summani 
olganidan so’ng, tranzaktsiya amalga oshirigan hisoblanadi va smart-kontrakt ishga 
tushib, tokenlar xaridorga yetkazib beriladi. ICO tashkil qilgan kompaniya 
kroptoaktsiyalarni (
tokenlarni
) bankka yoki venchur investorga emas, balki 
to’g’ridan-to’g’ri loyiha ishtirokchilariga sotadi. Demak, bu xolda loyiha 
ishtirokchilari kompaniya ishiga kuchliroq jalb qilinadilar, kompaniya mahsuloti 
va hizmatlaridan foydalanishga stimul oladilar hamda boshqa insonlarga ham bu 
mahsulotlarni taklif qilish foydaliligini tushnadilar. Chunki, kompaniyaning ishi 
qanchalik yaxshi bo’lsa, investorlar ham shunchlik ko’p foyda oladilar.
Kriptoaktsiyalarni birinchi bo’lib joylashtirgan kompaniya Mastercoin 
bo’lib, u 2013 yilda ICO yordamida $500 ming dollar pul yig’a olgan. Blokcheyn 
texnologiyalar rivojlanishi bilan bu mablag’ jalb qilish texnologiyasi yanada 
ko’proq qo’llanila boshlandi. TechCrunch ning ma’lum qilishicha, 2016 yilda 
umumiy summasi $103 млн bo’lgan 64 ICO ishga tushirilgan. Keyingi davrlarda 
esa bir necha o’nlab kompaniyalar ICO tashkil qilinishi haqida xabar bermoqdalar, 
Shu jumladan, Rossiyaning SONM kompaniyasi kriptovalyutada $42 mln jalb 
qilishga erishdi. ICO lar tarixidagi burilish nuqtasi bo’lib Kanadalik dasturchi 
Vitalik Buterinning DAO deb nomlangan loyihasini ko’rsatish mumkin. Bu loyiha 

---

305 
doirasida kompaniya birdaniga $152 mln investitsiya jalb qila oldi (