Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

TAHLIL UChUN MATN
KUL TEGIN KATTA BITIKTOSHI TRANSKRIPSIYaSI
(1) Үzə kөk təңri asra yag‘ïz yir qïlïntuqda, əkin ara kisi og‘lï qïlïnmïs. Kisi og‘lïnta üzə əchüm apam Bumïn qag‘an Istəmi qag‘an olurmïsh. Olurïpan türk budunïң ilin tөr(üs)in tuta birmis iti birmis.
(2) tөrt buluң qolyag‘ï ərmis, sü süləpən, tөrt buluңdaqï budunïg‘ qolalmïs, qop baz qïlmïs, bashlïg‘ïg‘ yüküntürmis, tizligig sөkürmis, ilgərü Kadïrqan yïshqa təgi, kirü Təmir qapïg‘qa təgi qonturmïs. Əkin ara.
(3) idi oqsïz kөk türk (iti) ancha olurur ərmis. Bil(g)ə qag‘an ərmis, alp qag‘an ərmis, buyuruqï yəmə bilgə ərmis ərinch, alp ərmis ərinch; bəgləri yəmə budunï yəmə tüz ərmis. Anï üchün ilig ancha tutmïs ərinch, ilig tutïp tөrüg itmis. Өzinchə (өz ïncha, өzi ancha?)
(4) kərgək bolmïs. Yug‘chï sïg‘ïtchï өңrə, kün tog‘sïqda Bөkli chөl(l)ig il, tabg‘ach, tüpüt, apar, purum, qïrqïz, üch qurïqən, otuz tatar, qïtan, tatabï – buncha budun kəlipən sïg‘tamïs yug‘lamïs antag‘ külig qag‘an ərmis. Anta kisrə inisi qag‘an.
(5) bolmïs ərinch. Og‘lï ta qag‘an bolmïs ərinch. Anta kirə inisi əchisin təg qïlïnmaduq ərinch, og‘lï qag‘ïn təg qïlïnmaduq ərinch, biligsiz qag‘an olurmïs ərinch, yablaq qag‘an olurmïs ərinch, buyuruqï yəmə biligsiz ərinch yablaq ərimis ərinch.
(6) Bəgləri budunï tüzsiz üchün, Tabg‘ach budun təbligin kürlig üchün, armaqchïsïn üchün, inili əchili kiңürtükin (kiңsürtükin?) üchün, bərli budunlïg‘ yoңshurtuqun üchün, türk budun illadük ïchg‘ïnu ïdmïs.
(7) qag‘anladuq qag‘anïn yitürü ïdmïs, tabg‘ach budunqa bəgilik urï og‘lïn qul boltï, silik qïz og‘lïn küң boltï. Türk bəglər türk atïn ïtï. Tabg‘achg‘a bəglər tabg‘ach atïn tutïpan, tabg‘ach qag‘anqa.
(8) kөrmis. Əlig yïl isig küchig birmis. Ilgarü kün tog‘sïqda Bөkli qag‘anqa təgi süləyü birmis, qurïg‘aru Təmir qanïg‘qa təgi süləyü birmis, tabg‘ach qag‘anqa ilin, tөrüsin alï birmis. Türk qara qamug‘.
(9) budun ancha timis «illig budun ərtim, ilim amtï qanï? Kəmkə ilig qazg‘anurmən?», - tir ərmis «Qag‘anlïg‘ budun ərtim qag‘anïm qanï, nə qag‘anqa isig, küchig birürmən?», - tir ərmis, ancha tip, tabg‘ach qag‘anqa yag‘ï bolmïs.
(10) Yag‘ï bolïp, itinü yaratunu umaduq, yana ichikmis. Buncha isig küchig birtükgərü saqïnmatï, «türk budun өlürəyin urug‘sïratayïn», - tir ərmis, yoqadu barïr ərmis. Үzə türk təg‘risi türk ïduq yili.
(11) subï ancha timis: türk budun yoq bolmazun, tiyin, budun bolchun, tiyin, qag‘ïm Iltəris qag‘anïg‘, өgim Ibilgə qatunïg‘ təңri tөpəsintə tutïp yөgərü kөtürmis ərinch. Qaңïm qag‘an yiti yəgirmi ərin tashïqmïs. Tashra.
(12) yorïyur, tiyin, kü əsidip, balïqdaqï tag‘ïqmïs, tag‘daqï inmis, tirilip yətmis ər bolmïs. Təңri küch birtük üchün qaңïm qag‘an süsi bөri təg ərmis, yag‘ïsï qon təg ərmis; ilgərü qurïg‘aru süləp tirmish qobart(mïsh) (qa)mug‘ï.
(13) yəti yüz ər bolmïs. yəti yüz ər bolïp əlsirəmis (ilsirəmis) qag‘ansïramïs budunïg‘, küңədmis quladmïs budunïg‘, türk tөrüsün ïchg‘ïnmïs budunïg‘ əchüm apam tөrüsinchə yaratmïs. Boshg‘urmïs, tөlis, tardush (budunïg‘, anta ətmish).
(14) yabg‘ug‘, shadïg‘ anta bərmis. Biriya tabg‘ach budun yag‘ï ərmis, yïraya Baz qag‘an toquz og‘uz budun yag‘ï ərmis, qïrqïz, qurïqan, otuz tatar, qïtan, tatabï qop yag‘ï ərmis. Qag‘ïm qag‘an buncha …
(15) qïrk artuq(ï yit)i yolï süləmis, yəgirmi süңüs süңüsmis Təңri yarlïqaduq üchün illigig ilsirətmis, qag‘anlïg‘ïg‘ qag‘ansïratmïs. Yag‘ïg‘ baz qïlmïs, tizligig sөkürmis, bashlïg‘ïg‘ yüküntür(mis qag‘ïm qag‘an)inchə ilig.

ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. 
   Abdurahmonov G‘. Qadimgi turkiy til. –Toshkent, 1992.
   
2. 
   Rahmonov N. , Sodiqov Q. O‘zbek tili tarixi. –Toshkent, 2009.
   
3. 
   Abdurahmonov G‘., Shukurov Sh., Qozoqboyev M. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. –Toshkent, 2008.
   
4. 
   Ashirboyev S., Azimov I. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. Toshkent, 2002.
   
5. 
   Tursunov U., O‘rinboev B., Aliev A. O‘zbek adabiy tili tarixi. - Toshkent, 1995.
   

3-AMALIY MASHG’ULOT