Guliston davlat universiteti xolbekova m., Fayzullayeva o

O’qituvchi, 10 minut

Ko’rib chiqiladigan asosiy savollar:

1. Frazeologik iboralar va ularning turli nutq uslublarida ishlatilishi.

2. Maqol, matal va hikmatli so’zlarning uslubiy vazifalari.


Mavzuga oid tayanch tushunchalar va iboralar:
Frazeologik iboralar.
Ko’p ma’noli iboralar.
Shakldosh iboralar.
Ma’nodosh iboralar.
Iboralar orasidagi ziddiyalar.
So’z va ibora ma’nodoshligi.
Uslubiy ahamiyati.
Ijobiy va salbiy bo’yoqlar.
Og’zaki va yozma nutqqa oid iboralar.
Hikmatli so’z va iboralar.
Maqol va matallar.
Mavzuga oid muammolar:
1. Frazeologizmning uslubiy qo’llanilishi haqida turli olimlarning turlicha qarashlari bor. Ulardan qaysi olimlarning qarashlari sizga ma’qul.
2.Hikmatli so’z va iboralarning turli uslublarda ishlatilishi maqsadga muvofiqmi? Sizningcha qanday?
1-savol bo’yicha dars maqsadi:

• 
  Talabalarga frazeologiyaning uslubiy belgilari haqida ma’lumot berish.
  
• 
  Iboralar orasidagi ko’p ma’nolilik, shakldoshlik, ma’nodoshlik haqida izoh berish.
  
• 
  Uslubiyatda ularning tutgan o’rnini belgilash.
  

Identiv o’quv maqsadlari:
1.1.O’zbek tilining frazeologik iboralarga boy ekanligini tushuntiradi.
1.2.Frazeologizmlarning turlari va mazmuniy guruhlari haqida ma’lumot beradi.
1.3.Umumuslubiy, ya’ni uslubiy jihatdan betaraf iboralarni aniqlaydi.
1.4.Frazeologizmlarning badiiy va publitsistik uslublarda qo’llash usullari va uslubiy vazifalari izohlanadi.
1-savolning bayoni:
Frazeologik iboralar va ularning turli nutq uslublarida ishlatilishi. Frazeologiyada tildagi turg’un–barqaror birikmalar o’rganiladi.
Odatda, so’zlarning birikuvi tufayli so’z birikmasi hosil bo’ladi. Bu so’z birikmalarining ba’zilari erkin bo’lsa, ba’zilari turg’un (barqaror) bo’ladi. Oyoq uchida birikmasi kontekstdan anglashilgan ish-harakatning imi-jimida, yashirincha, maxfiy bajarilganligini bildiradi. Birikma tarkibidagi har bir so’z o’z mustaqil ma’nosini saqlamagan, shunga ko’ra bu tarkibdagi so’zlari (komponentlari) barqaror bo’linmas bir semantik birlikni hosil qilgan turg’un birikmadir.
Quyidagi gaplardagi og’zi qulog’ida, qo’l keladi, nonini tuya qilmoq iboralari ham turg’un birikma sanaladi: istar-istamas idoraga kirgan Bo’riboy bu erdan og’zi qulog’ida bo’lib chiqdi. U dinni qurol qilib sodda dil musulmonlarning nonini tuya qilib yurar ekan. Ibora tarkibidagi har bir so’znig ma’nosi tushunarli bo’lsa-da, ammo bu so’zlarning semantik bog’lanishi cheklangan, ularni boshqa biror so’z bilan almashtirish mumkin emas.
Ko’p ma’nolilik hodisasi turg’un birikmalarga, ya’ni frezeologik iboralarga ham xos. Masalan, «O’zbek tilining qisqacha frazeologik lug’ati»da bosh ko’tarmoq iborasining 6 xil ma’no qirralari ko’rsatiladi.
Quyidagi iboralar ham bir necha ma’noga ega: yo’lga solmoq:
1)ketish tomoniga to’g’rilab jo’natmoq, yurgizmoq;
2)to’g’ri yo’lga qaytarmoq;
3)manfaatdor bo’lgani holda rag’batlantirmoq;
4)faoliyatini yaxshilamoq;