Guliston davlat universiteti xidiraliev k. E. Aholi geografiyasi va demografiya asoslari

10. Koysan oilasi: Bushmenlar, gottentotlar, sandave, xatsa.
11. Xitoy (Sin) -tibet oilasi: 1. Tibet-barman guruhi: tibetliklar, ladakvi, balti va boshqalar. Nevarlar, kanaurlar, laxuli va boshqalar. Himolay xalqlari, baro-bodo xalqlari, birmaliklar, itszu, kuki-ginlar, kaga, karenlar va boshqalar.
12. Paratay: Tay guruhi : Siamliklar, lao, chjuanlar, shanilar va boshqalar.
13. Avstroosiyo oilasi: 1. Vetnam guruhi: vetnamliklar. 2. Mon-kxmer guruhi: kxmerlar, monilar. 3. Munda guruhi: Santallar, mundaliklar va boshqalar. 4. Myao-yao guruhi: Myao, yao.
14. Avstraliya (Avstroneziya) oilasi: Yavaliklar, sundilar, madurlar va boshqa indoneziya xalqlari, malaytslar, maleyzan va chamilar. Tagallar, visayya, iloki va boshqa fillipin xalqlari, gaoshan, malgashlar, gavayaliklar, taitiyaliklar, maorlar, samoaliklar, tongaliklar va boshqa polineziya xalqlari. Fidjiliklar va boshqa melaneziyalik xalqlar. Mikroneziyaliklar, andamanlar. Papuasxalqlari, avstraliyaliklar (aborigen xalqlar), hind xalqlari. Kechua, aymera, mayya va boshqalar.
Xalqlarning rivojlanishi tarixiy – ijtimoiy hodisadir. Har bir xalq (etnos) o’z shakllanish tarixida bir qancha bosqichlarni bosib o’tgan. Etnik jarayonlar turli xalqlarning tarixida alohida o’rin egallaydi. Masalan: o’zbek millatining shakllanishi tarixini ayni bir davrdan boshlab bo’lmaydi, chunki hozirgi O’zbekiston hududida ming yillar davomida til, turmush tarzi, urf-odati va hatto dini jihatidan farq qiluvchi etnoslar va qabilalarning assimilyatsiya jarayoni kechgan.
Turli bosqinchilik urushlari bu jarayonni tezlashtirdi va rang-baranglik baxsh etdi. Bu jarayonda qadimgi davrda saklar, massagetlar, so’g’dlar, yunon-makedoniyaliklar, eron xalqlari, o’rta asrlarda qoraxitoylar, arablar, qipchoqlar, mo’g’ullar faol qatnashganlar (14-jadval).


14-jadval. Dunyoda eng ko’p tarqalgan xalqlar va tillar (2012 yil)

№	Dunyodagi eng yirik xalqlar	Soni (mln kishi)	Dunyodagi eng ko’p tarqalgan tillar	Shu tilda so’zlashuvchi aholi (mln kishi)	Aholisi eng ko’p davlatlar	Soni (mln kishi)
1	Xitoylar	1100	Xitoy	1100	Xitoy	1358
2	Hindistonliklar	220	ingliz	350	Hindiston	1268
3	Amerikaliklar	190	ispan	250	AQSh	318
4	Bengallar	180	arab	220	Indoneziya	246
5	Ruslar	150	hindi	200	Braziliya	205
6	Braziliyaliklar	140	bengal	160	Rossiya	145
7	Yaponlar	125	portugal	160	Pokiston	181
8	Panjobliklar	90	rus	150	Yaponiya	125
9	Bixarliklar	90	yapon	125	Bangladesh	154
10	Meksikaliklar	85	nemis	90	Nigeriya	167

Hozirgi paytda dunyoda 3-4 ming turli etnoslar mavjud bo’lib, ularga mansub kishilar soni bir necha o’ntadan yuz milliongacha boradi. Ayni vaqtda soni 100 mlndan ko’p bo’lgan 10 ta xalqni ajratib ko’rsatish mumkin. Ular er yuzi aholisining 50% ini tashkil etadi.

Til millatlarning farqini bildiruvchi asosiy omildir. Dunyo xalqlarida tilning shakllanishi tabiiy-geografik sharoit, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar kabi omillar ta’sirida kechadi. Kishilik jamiyatining birlamchi so’zlashuv tili qabilalar shakllangan davrlarda rivojlana boshlagan. Bunday til lug’ati juda kambag’al, grammatik jihatdan tizimlashmagan bo’lgan. Ibtidoiy qabilalarning hududiy ajralishi va dunyo bo’ylab tarqalishi yangi tillarning paydo bo’lishi va rivojlanishini kuchaytirdi. Tilning shakllanishiga ta’sir ko’rsatuvchi geografik – tabiiy sharoit omili haqida juda qiziqarli fikrlar bildirilgan.
Masalan shimol xalqlarining undosh tovushlarni juft talaffuz qilishini iqlimning sovuqligi bilan izohlaydilar. Xalqlarning iqtisodiy ijtimoiy taraqqiyoti turli omillar ta’sirida har-xil kechganligi tillarning rivojlanishiga ham ta’sir ko’rsatgan. Shuning uchun bugungi kunda dunyoda bir necha o’nlab kishilar so’zlashuvchi, yozuvsiz qabila tillari ham, bir necha millatlarga tegishli millionlab kishilar foydalanadigan, boy adabiyotga ega jahon tillari ham mavjud.
Ayni vaqtda dunyoda mavjud tillarning soni 3 ming atrofida deb hisoblanadi. Ammo ularning aniq miqdorini ko’rsatish mumkin emas, chunki juda ko’plab xalqlarning tillari to’liq o’rganib chiqilmagan va ularning qaysi til guruhiga mansubligi aniqlanmagan. Bunda til va lahja tushunchalarinig ba’zan chalkashish holatlari ham ko’p uchraydi.
Shunga qaramay dunyodagi tillarning klassifikasiyasi birmuncha o’rganib chiqilgan, aytish mumkinki, dunyoda keng ishlatiladigan, shuningdek muayyan millatlar tillarining kelib chiqishi, mansublik holati aniqlangan. Shunga ko’ra dunyo aholisining milliy tarkibi xalqlarning qaysi til oilalari va til guruhlariga tegishli ekanligi bilan ifodalanadi. Imkon doirasida, soddaroq tarzda dunyo xalqlari geografiyasiga e’tibor bersak (15-jadval).