Гулистон давлат университети

ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ УСУЛЛАРИ. 
Дастур 
таркибидаги 
услубий қисмини мущим жищати- эмпирик тадқиқот услубияти, техникаси 
жараёни ва усулларини асослашдан иборат. 
Социологик 
тадқиқот 
услубияти- хусусий социологик усуллар мажмуи бЎлиб, ундан эмпирик 
материалларни тЎплаш ва тизимлаштириш мақсадида фойдаланилади. Метод 
тушунчаси кенг маънода билимлар тизимини юзага келтириш ва асослаш 
учун воситачи демакдир. Социологияда усул сифатида умумсоциологик 
пиринциплар щам, ижтимоий воқеаликдаги жараёнлар ва ходисаларни 
билишдаги хусусий принциплар ва конкрет усуллар- математик-статистик 
усуллар, социологик ахборотни йи\иш усуллари: кузатиш, сЎроқлар, 
экспримент ва бошқалар тушунилади. 
Социологик тадқиқот техникаси- 
махсус усулларнинг бирлигини англатиб у ёки бу усулдан унумли ва Ўз 

---

112 
Ўрнида фойдаланишни ифода қилади. Социологик 
тадқиқот 
жараёни 
тадқиқотни ташкил этиш усули, воситаси, барча билиш ва ташкилий 
фаолиятнинг батартиб бориш жараёнини англатади. Амалий 
социологик 
тадқиқот олиб бориш жараёнида конкрет тадқиқот усулларининг ащамияти 
катта. Улар ёрдамида дастлабки эмпирик маълумотлар йи\иб борилади. 
Қуйида шулар хусусида тЎхталиб Ўтамиз.
 
 
СОЦИОЛОГИК 
ТАДҚИҚОТЛАР 
КУЗАТИШ 
УСУЛИ 
Социологик 
тадқиқотларда 
кузатиш-дастлабки 
эмпирик 
маълумотларни йигиш усули бЎлиб, муайян мақсадга қаратилган, олдиндан 
пухта Ўйлаб, мунтазам олиб бориладиган, щиссий қабулга асосланган 
бЎлади. Бу усулдан фойдаланишнинг Ўзига хос афзаллиги шундаки, 
тадқиқотчи муайян даражада тадқиқот олиб бораётган объектидан мустақил 
бЎлади ва унга бЎйсунмайди. Кузатиш усулидан олинадиган илмий 
маълумотларда объектив холис ва щаётий бЎлиши билан Ўзининг илмий 
қимматига эгадир. Шу билан бирга, кузатиш усулидан олинган илмий 
маълумотларда субъектив жищатлар щам бЎлиши мумкин. Чунки, 
социологик тадқиқот тадқиқотчининг ижтимоий воқеликка, жараёнига 
нисбатан қандай муносабатда бЎлиши ва қай йЎсинда тавсифлаши асосида 
боради. 
Кузатиш усулининг яна бир Ўзига хос жищати; унинг муайян 
даражада чегараланганлиги бЎлиб, кЎпинча тадқиқ этилаётган воқеликни 
қайта кузатиш имконияти бЎлмаслигидадир. Бу усулнинг яна бир заиф
жищати шундан иборатки, кузатиш орқали тадқиқотчини қизиқтириш 
саволга кузатилувчининг фикр ва щукмини билиш жуда қийин. Барча 
щолларда кузатиш щозирча сЎз билан ифодаланади. Аммо баъзи хулқий-
эщтиросли муносабатларни, щолатларни бир тарзда ёзиш ва сЎз орқали 
ифодалаш қийин бЎлади. 
Кузатиш жараёнининг характерига қараб уни 
қуйидаги типларга ажратиб кЎрсатиш мумкин: назоратсиз, тЎла қамровли ва 
қамрамайдиган, дала ва лабаратория шароитида мунтазам ва тасодифий 
кабилар. 
Социологик тадқиқотларда кузатиш усули Ўрганилаётган 
объектга нисбатан четдан ёки ичкаридан қулланилиши мумкин. Тадқиқ 
этилаётган объект четдан кузатилганда тадқиқотчи объектга нисбатан 
мустақил бЎлади ва унга бЎйсунмайди. Ичкаридан кузатишда тадқиқотчи
кузатаётган объектга рЎй бераётган ижтимоий жараёнларда бевосита 
иштирок этади ва бЎйсунади. 
Социологик тадқиқотларда фақатгина 
кузатиш усулидан фойдаланиш билан кифояланиб қолмаслик керак. Чунки, 
кузатиш усули орқали олинган натижалар Ўрганилаётган объект тЎ\рисида 
тЎлиқ маълумот бера олмайди. Бу усулдан кЎпгина социологик 
тадқиқотнинг дастлабки босқичларида, объект тЎ\рисида дастлабки 
тасаввурга эга бЎлиш учун ёки социологик тадқиқотларнинг бошқа усуллари 
ёрдамида олинган маълумотларни статистик хужжатларни қЎшимча равишда 
текшириш мақсадида фойдаланилади.