Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

anglangan 
motivlar
deb ataymiz. Lekin ba’zan nima sababdan u yoki bu ishni qilib 
qo‘yganimiz, aytgan gapimiz yoki munosabatimizni, ayna shu kasbni 
tanlaganimizning tom ma’nosi, tub sababi bizga ayon bo‘lmaydi. Anglanmagan
xulq motivlari psixologiyada ijtimoiy ustanovka (inglizcha 
“attitud”
) deb ataladi. 
Motivlar va xulq-atvor oʻrtasidagi bogʻliqlikning bir yaqqol dalili talabalarning 
ta’lim olishlaridagi turlicha yondashuvlarni tadqiq qilish orqali koʻriladi. 
Hozirgi kunga kelib oliy ta’lim sohasida amalga oshirilgan izlanishlarning koʻp 
qismi inventar oʻrganish yondashuvlarini qoʻllashga tegishli boʻlib qolmoqda 
(Entwistle va Ramsden, 1983).
Ushbu izlanishning asosiy jihati ta’limda chuqur va yuzaki yondashuv oʻrtasidagi 
farq bilan bogʻliq boʻlgan. Chuqur ilm olish yondashuvi oʻqish materiallarini 
nazariy jihatdan tushunish hamda mavjud bilim bilan solishtirish mulohazasini 
yuritadi. Yuzaki yondashuvda esa, olingan bilim va malakani boshqa konteksda 
qoʻllash orqali materiallarni davomli tarzda oʻrganishni kasb etadi. Har bir 
mazkur yondashub motivatisiya turkumlari bilan bogʻlangan, ya’ni chuqur ilm 
28
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 
27-40.

---

68
olish ichki motivatisyaga hamda yuzaki yondashuv tashqi motivatisyaga 
yaqinlashtirib olinadi. 
Ahamiyatli tomoni shundaki, ushbu bogʻliqliklar omilli tahlillarni amalga 
oshirish orqali bir necha kuzatuvlar natijasida shakllantirilgan. Motivatsiyaning 
aniq turkumi va ta’lim olishning aniq yondashuvlari oʻrtasidagi bogʻliqliklar 
talabalar savolnomasi natijalari yordamida ifodalab berilgan. Keyingi izlanishga 
koʻra asosiy omillar ma’lum ma’noda sogʻlomroq natijalarni aks ettirgan. 
Shunday boʻlishiga qaramasdan, motivlar va strategiyalar oʻrtasidagi 
bogʻliqliklar birinchi qarashdagi kabi mukammal boʻlmasligi ham mumkin. 
Pintrich va Garcialarning (1991) izlanishlari natijalariga binoan, ichki 
motivatsiyaga ega talabalar materiallarni konseptual anglash holatini 
rivojlantirish strategiyalarini koʻproq qoʻllaganlar. Aslida esa bu kabi 
talabalarning takroriy strategiyalarni koʻproq qoʻllashlari bashorat qilingan 
edi.
29
 
30-rasm 
Insonning jamiyatdagi faolligi haqida gap ketganda, 
uning qandaydir shaxsiy tashabbusi tufayli tashqi 
muhitga, o‘zga shaxslarga va o‘ziga o‘zi ta’sir eta 
olishi tushuniladi, va bu xolatlar barchasining
asosida unga turtki beruvchi qandaydir kuchlar, 
omillar, xulq motivlari, dunyoqarash, qadriyatlar 
tizimi va temperament yotadi.
SHunga ko‘ra inson faolligi turlicha bo‘lishi mumkin: masalan, ijtimoiy 
ahamiyatli, progressiv, yoki aksincha, zararli, o‘zgalarga moddiy va ma’naviy 
jihatdan yomon ta’sir ko‘rsatuvchi. Aksariyat xolatlarda bu o‘rinda gap 
motivatsiya to‘g‘risida ketadi.
Har qanday xatti-harakat yoki xulq-atvorning asosini bir emas, bir nechta 
motivlar tashkil etadi. SHu bois ham shaxs xulq-atvorining sabablarini ko‘plab 
motivlar hosil qiladi (polimotivlashgan), deb hisoblanadi. Turli motivlar sabab 
bo‘lgan harakatlarda ham ijobiy, ham salbiy qirralarning mavjudligi ayni shu 
xolat bilan tushuntiriladi.
Motiv muayyan faoliyat va harakatlarga nisbatan insondagi yo‘nalish bo‘lib, 
uning asosida asosan