|
Boshqarish
-
o’ziga xos yuksak san’at va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu
tanlov asosida qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilishdir.
Boshqarishdan maqsad -
muddao, maqsad, ya’ni u yoki bu niyatga erishmoq
uchun ko’zda tutilgan mushtarak orzularning amalga oshishidir. Maqsadning ilmiy
asoslanganligi muhimdir, shunga ko’ra:
boshqarish funksiyalari;
boshqarish usullari;
boshqarish strukturasi;
lavozimlarni belgilash va kadrlarni tanlash muhim masalalar hal
etiladi.
Zamonaviy boshqaruvda rahbar salohiyati yuksak bo’lmog’i lozim.
Boshqaruv uslubi rahbarning individual xususiyatlaridan kelib chiqadi. Lekin shu
bilan birga boshqarish qonunlari, tamoyillari, rahbarlarga bo’lgan umumiy talab,
jamoadagi sotsial-ruhiy (ijtimoiy-psixologik) muhit kabi obyektiv omillar ham bor.
Bundan tashqari, psixologiyadagi qator psixodiagnostik uslublar, konkret
metodikalar ham borki, rahbarning ish stolida ulardan eng qulay va ishonchlilari
turishi, inson faoliyatini to`g`ri tashkil etishga bevosita aloqador bo`lgan allomalar
va taniqli arboblarining asarlaridan ham bo`lishi uning ishiga faqat ijobiy tapsir
ko`rsatadi. Bir qator taniqli psixolog-olimlarning mashhur asarlari va ularning
insonlar bilan muloqotda bo`lish san’ati har bir mutaxassisning o`z ishini tashkil
etishida ko`makchi bo`lishi mumkin.
2. Boshqaruv psixologiyasida
motivlashtirish va ehtiyoj.
Oldingi mavzularda to`xtalib o`tganimizdek, motivatsiya - biror ish yoki
harakatning yuzaga kelishiga sababchi bo`lgan motivlar, dalillar baholar, vajlar
yoki sabablar majmui ma’nosida talqin etiladi. Bu tushuncha bevosita inson omili
bilan chambarchas bog`liqdir. Shu nuqtai nazardan:
motivlashtirish
- bu ruhiy
omil bo`lib, shaxs faolligining manbai, sababi, dalili va har xil turli ehtimollaridir.
Boshqaruv
psixologiyasida
-
xodimlarni
jonli
mehnat
faoliyatiga
rag`batlantiruvchi kuchli vositadir. Boshqacha qilib aytganda, motivlashtirish - bu
kishilar faoliyatini ruhiy yo`llar bilan maqsadga muvofiq yo`naltirishdir. U
muayyan ehtiyojni qondirish bilan bog`liq. Ehtiyoj esa sabablarda namoyon
bo`ladi. Inson tirik jon sifatida ovqat yeyish, uxlash, dam olib o`z kuchini tiklash,
o`zini issiq-sovuqdan asrash ehtiyojlariga ega. Mazkur ehtiyojlar moddiy, ya’ni
kiyim-kechak, oziq-ovqat, turar-joy va boshqalar shaklida ifoda etiladi. Insonning
103
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry,
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 369.
187
moddiy ehtiyojlari bilan birga ijtimoiy ehtiyojlari ham borki, bularga bilim olish,
madaniy saviyani oshirish, malaka, mahoratga ega bo`lish va sog`lom hayot
kechirib, uzoq umr ko`rish kiradi. Aytilgan ehtiyojlar moddiy shaklga ega
bo`lmagan har xil xizmatlar ko`rsatish orqali qondiriladi. Umuman, ehtiyoj -
odamlarni harakatga intiltiruvchi, qo`zg`atuchi motivdir.
Ehtiyoj qat’iyan
tabaqalashgan bo`ladi. Ya’ni, u kishilarning: odati, didi, ruhiyati, yoshi, jinsi,
oilaviy ahvoli, millati, mehnati, yashash sharoitlari va hokazolarga ham bog`liq
bo`ladi.
Masalan, maktab o`quvchisi bilan talabaning, yosh yigit bilan pensionerning,
dehqon bilan iqtisodchining ehtiyoji bir xil emas. Hatto kishilarning jismoniy
tuzilishi ham, ehtiyojlarda faqrlarni hosil qiladi. Aytaylik, gavdasi yirik, devqomat
kishining ehtiyoji bilan jussasi kichik kishining ehtiyoji bir emas. Eng muhimi
xilma-xil ehtiyojni qondirish uchun xilma-xil faoliyat va uni muvofiqlashtiruvchi
boshqaruv talab qilinadi.
Ta’lim sohasidagi aksariyat olimlar maqsadli motivatsiyaga faqat toʻgʻri
yoʻnaltiruvchi kuch deb emas, balki motivatsiya qudratini oʻlchovchi koʻrsatkich
sifatida ham qarashadi (Entwistle va Ramsden, 1983). Maqsadli motivatsiyaga ega
talaba maqsadsiz motivatsiyasiga ega talabadan tubdan farqlanadi. Ushbu
tushunchalar ilgari oʻrganilgan yondashuvlar bilan oʻzaro bogʻliq boʻlib, ichki va
tashqi motivatsiya turkumidagi talabalar maqsadli motivatsiyada yuqori yoki past
natijani qayd etishlari ehtimoldan holi emas.
104
Shuni ta’kidlab oʻtish joizki, talaba axloqiy va ruhiy taraqqiyot borasida ichki
motivatsiyani shakllantirsada, akademik yoʻnalish hisoblanmish insho yozish
borasida toʻliq ishonch va kutilgan natijani namoyon eta olmasligi mumkin. Demak,
talabalarda yuqori darajadagi maqsadli motivatsiyani ragʻbatlantirish va qoʻllab
quvvatlashda muvofiq baholash tizimini yoʻlga qoʻyish muhim ahamiyat kasb etib,
ularning ilm olish harakatlarida ijobiy samarani berishda katta rol oʻynaydi.
105
Ko`rinib turibdiki motivatsiya jarayoni qandaydir (bilib yoki bilmay orzu
qilinayotgan) ehtiyojga bo`lgan yetishmovchilikdan yoki qoniqishning yetarli,
yohud umuman yo`qligidan boshlanadi. So`ngra shu qoniqishga erishish uchun
maqsad sari harakat qilinadi. Ehtiyojning qondirilish darajasi kishini kelajak sari
intilishini belgilab beradi. Agar u muayyan narsadan qoniqish hosil qilsa, u holda
keyingi motiv uni boshqa yuqoriroq ehtiyojga rag`batlantiradi.
Jahon amaliyotida motivatsiya vositasida unumli mehnatga undovchi turli
nazariyalari mavjud.
104
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry,
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 29.
105
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry,
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 30.
188
Bular jumlasiga:
Do'stlaringiz bilan baham: |
