Гулистон давлат университети ―кимё ўҚитиш методикаси‖

 
Мавзу бўйича дарс мақсади: Талабаларга ўқувчилар ўзлаштиришини 
назорат қилиш усуллари билан таништириш ва ўқувчилар билимини баҳолашни 
ўргатиш, тест турлари ҳақида билим ва малака ҳосил қилиш. 
Идентив ўқув мақсадлари: 
1. Ўқувчилар билимини назорат қилиш шакл ва турлари ҳақида маълумотга эга 
бўлади. 
2. Назорат қилиш усуллари тўғрисида тушунчаларни ўзлаштиради. 
3. Индивидуал назорат қилиш усулининг афзаллигини англаб олади. 
4. Назоратнинг мақсадини изоҳлайди.
5. Ўзлаштиришнинг сифат кўрсаткичларини тавсифлайди. 
Ўқувчиларнинг ўзлаштиришини назорат қилиш ўқув жараѐнининг асосий 
қисми ҳисобланади. Унинг асосий вазифаси ўқитиш мақсади қайси даражага етган 
- етмаганлигини аниқлашдир. Ўрта мактабда ўқувчиларнинг билимини назорат 
қилиш ўқитиш характерига эга бўлганлиги учун назорат қилиш усуллари бошқа 
ўқитиш усуллари билан чамбарчас боғланган. 
Ўқувчилар билимини назорат қилиш вақтида ҳам ўқитиш, тарбиялаш, 
ривожлантириш функциялари бажарилади. Ўқитиш аҳамияти шундаки, ўқувчи ўз 
билими ва кўникмаларини доим тўғрилаб туришининг имкони бўлади. Ўқувчилар 
билимини назорат қилишининг тарбиявий аҳамияти жуда катта. Доимий 
текширишлар ўқувчини систематик равишда ишлашга ўргатади, олинган билим ва 
кўникмаларини амалда қўллай олади. Ўқувчиларда маъсулиятлик, мақсад сари 
йўналиш, меҳнатсеварлик, қийинчиликларни енгиш ва бошқа маънавий фазилатлар 
шаклланади. Ўқувчилар билимини назорат қилишда уларни ривожлантирувчи 
аҳамиятига алоҳида эътибор берилади. Ўқувчиларнинг фикрлаш қобилияти, 
анализ, синтез қилиш, таққослаш, умумлаштириш, аниқлик киритишлар ҳам 
алоҳида назорат қилинади. 
Кимѐ ўқитиш натижаларини назорат қилишнинг шакллари хилма-хил 
бўлади. Бу назоратнинг ташкил қилинишига - индивидуал, фронтал, гуруҳ ва 
дифферентлашган, ѐки бажарилишига боғлиқ - оғзаки, ѐзма, экспериментал 
бўлиши мумкин. 
Бундан ташқари дидактикада назорат турлари мавжуд, улар дидактик 
функциясига боғлиқ: мавзу ўқитишдан олдин, дарс вақтида, чорак ѐки ярим 
йиллик, йил охирида. 
Назорат қилиш усуллари. 
1. Оғзаки назорат ва ўз - ўзини назорат қилиш усуллари: 
а) индивидуал сўраш
б) фронтал сўраш 
в) оғзаки синовлар 
г) оғзаки имтиҳон

---

д) дастурлашган сўраш 
е) оғзаки ўз-ўзини назорат қилиш 
2. Ёзма назорат ва ўз-ўзини назорат қилиш усуллари:
а) ѐзма назорат қилиш 
в) ѐзма имтиҳон 
г) программалаштирилган ѐзма ишлар 
д) ѐзма равишда ўз-ўзини назорат қилиш 
3. Амалий — лаборатория назорати ва ўз—ўзини назорат қилиш усуллари: 
а) контрол — лаборатория ишлари 
б) ЭҲМ ѐрдамида назорат қилиш 
в) экспериментал масалалар ечиш 
г) амалий - лаборатория ишлари ѐрдамида ўз - ўзини назорат қилиш. 
Ўқув вақтининг жуда чекланганлиги туфайли ўқитувчи дарс вақтида ҳамма 
ўқувчиларни сўраб чиқа олмайди, шунинг учун ўқувчиларнинг бутун иши 
давомида уларни доимо ишини кузатиб бориш керак. Дарс плани тузишда 
сўраладиган ўқувчиларнигина эмас, балки текшириб борилиши керак бўлган, 
орқада қолаѐтганлиги маълум бўлган ўқувчиларни ҳам дарсда икки — уч марта 
турғизиб сўраш керак. 
Сўраш
- ўқувчиларнинг ўзлаштиришини ҳисобга олишнинг асосий 
формасидир. Махсус танлаб олинган саволлар системаси ўқитувчининг 
ўқувчиларни системали суратда кузатиб борганлиги тўғрисида далолат беради. 
Олдинги ва илгари ўтилмаган дарсларнинг материали ҳам сўралади. Шундай 
қайтариб туриш ўқувчининг билимини пухталаш ва кенгайтиришга имкон беради. 
Вақтни тежаш мақсадида ―қисқа сўроқ‖ савол — жавоб ўтказилади. Улар махсус 
карточкаларда олдиндан ѐзиб қўйилади.