103
xos bulgan shaxsiy xususiyatlar bilan tavsif berish uchun foydalaniladi. Shaxsning asosiy
xususiyati jumlasiga uning o‘ziga xosligi, fikrlash tarzi, faoliyati motivlari kiradi.
Tarbiyaviy jarayonning asosi, shaxsning ijtimoiy jihatdan qimmatli fazilatlarni
shakllantirishning asosiy manbai - faoliyat va muomaladir. Tarbiyalanuvchilarning jamiyatga
foydali faoliyati qanchalik oqilona tashkil etilgan bo‘lsa, tarbiya jarayoni shunchalik samarali
kechadi. Tarbiya jarayonining ana shu muhim qonuniyatini o‘qituvchi hamisha yodda saqlashi va
doimo o‘z tarbiyaviy tadbiq etmog‘i darkor.
Tarbiya jarayonining asosi bo‘lgan ijtimoiy-foydali faoliyat o‘quv mehnatini ham, unumli
mehnatini ham, jamoatchilik asosidagi mehnatini ham, ishdan tashqari paytdagi ijtimoiy faoliyatini
ham o‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy foydali faoliyat jarayonida o‘quvchilar o‘rtasida muomalaning xil-xilma
shakllari tarkib topadi, shaxsning ijtimoiy qimmati vazifalari rivojlanadi. O‘quvchilar ijtimoiy
foydali mehnatning
har xil turlarida qatnashib, aslida jamiyat
ishlariga kirishib boradilar,
jamiyatda
muayyan o‘rnini egallaydilar. Yigit va qizlar ijtimoiy mehnatga qo‘shilib o‘zlarining
ahamiyatlarini, jamiyatga foydali ekanligini his qiladilar. Faoliyat jarayonida vujudga keladigan
munosabatlar o‘quvchilar zimmasiga jiddiy vazifalarni yuklab, ularning xulq atvoriga, shaxs
xislatlariga nisbatan yuksak talablar qo‘yadi. O‘qituvchining o‘quvchilar ijtimoiy foydali
faoliyatini tashkil etish sohasidagi ishning muhimligi ham ana shundan kelib chiqadi. U
o‘quvchilarni ana shunday faoliyatning har xil turlariga jalb qilibgina qolmay, eng muhimi, ularda
ana shu faoliyatga munosabatni, shuningdek faoliyat jarayonida tarkib topadigan o‘quvchilar
o‘rtasidagi munosabatlarini tarbiyalashi lozim. Ta’lim jarayoniga nisbatan tarbiya jarayonining
o‘ziga
xos xususiyati shundaki, bunda asosiy vazifa - faoliyat usullarini egallashdan iborat bo‘ladi.
Shaxs yaxlit zot bo‘lib, uning har bir xislati boshqa xislatlari bilan chambarchas bog‘liqdir.
Shu sababli insonni qismlarga ajratib tarbiyalab bo‘lmaydi. Bu esa tarbiya vazifalarini, avvalo
o‘quvchilarning g‘oyaviy-siyosiy, mehnat va axloqiy tarbiyasi vazifalarini hal etishga kompleks
yondoshishni talab qiladi.
Tarbiyaga kompleks yondoshish - tarbiyaviy ta’sirning barcha shakllarini shunchaki
umumlashtirish emas, balki har tomonlama kamol topgan shaxsni shakllantirish vazifalarini yaxlit
hal etish prinsipidir.
Maxsus faoliyat sifatida tarbiya favqulotda va stixiyali ta’sirlardan muayyan dasturga, ongli
maqsadga ega bo‘lganligi, ta’sirning maxsus ishlangan va asoslangan vositalari, shakllari va
usullarini qo‘llanish bilan farq qiladi.
Tarbiyaning muayyan maqsadlari yosh ishchida qanday fazilatlar tarbiyalanishi, uning shaxsining
mazmuni aniq qanday bo‘lishi haqidagi ravshan tasavvurdan kelib chiqadi. Mana shu fazilatlarni
aniq belgilash tarbiyaning asosiy, eng muhim maqsadlarini belgilash demakdir. Ilmiy-metodik
adabiyotni va o‘qituvchilar tarbiyaviy ishida vujudga kelgan tajribani umumlashtirib, ishlab
chiqarish ta’limi va ishlab chiqarish tajribasi jarayonida o‘quvchilarda shakllantiriladigan asosiy
fazilatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi.
g‘oyaviy-siyosiy tarbiya fazilatlari
va xususiyatlari;
mehnatga hayotiy zarurat, jamiyatda o‘zini qaror toptirishning asosiy usuli sifatida munosabatda
bo‘lish;
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, ish sifatini yaxshilash uchun kurashda o‘z muayyan
o‘rnini topadi;
ishni yaxshiroq, tezroq, puxtaroq, tejamliroq, bajarishga intilish va uning yo‘llarini izlash davlat
mulkiga munosabat
tejamkorlik, egalik tuyg‘usi tashabbuskorlik;
yuksak burch tuyg‘usi; o‘z ishi natijalari uchun mas’uliyat;
axloqiy fazilatlar:
ijtimoiy burchga ongli munosabat;
ongli ahloq va mehnat intizomi;
jamoatchilik, o‘zaro yordam, kattalarga hurmat, insonparvarlik;
104
halollik, haqqoniylik, o‘ziga talabchanlik, vijdonlilik, mas’uliyat, so‘zining ustidan chiqish,
intizom,
kamtarlik;
qo‘yilgan maqsadlarga erishishda iroda, qat’iyat va sobit qadamlik.
Kasb-hunar kollej ta’lim muassasalarida tarbiya jarayonini nazorat qilish o‘quv yurtining
rahbariyati (O‘quv yurti direatori, direktorning ma’naviy – ma’rifiy ishlar bo‘yicha muovini,guruh
murabbiylari)
tomonidan amalga oshiriladi. Bu ish pedagogik jamoaga rahbarlik qilishning
ma’lum bir shakli hisoblanib, unda ta’lim-tarbiya ishini takomillashtirishga oid hujjatlarga
asoslaniladi.
Tarbiyaning samaradorligi tarbiyaviy ish usullarini to‘g‘ri tanlash va tadbiq etishga hal qiluvchi
darajada bog‘liqdir. Pedogogikada tarbiya metodlari quyidagi guruppalarga ajratiladi: faoliyatni
tashkil etish va ijtimoiy xulq-atvor tajribasini shakllantirish metodlari; xulq-atvor va faoliyatni
rivojlantirish metodlari. KXK larda o‘quvchilarni tarbiyalash va tarbiya jarayonini nazorat qilishga
bir qancha talablar qo‘yiladi
Do'stlaringiz bilan baham: 
