Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar

1. 
   Ergash gapli qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap qismlari qanday mazmun munosabatlarini ifodalaydi?
   
2. 
   Ergash gapli qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap qismlari o’zaro qanday bog’lanadi?
   

3.3.1.Ergash gapli qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gapning qaysi turlariga bog’lovchi grammatik vositalarni kiritish mumkin, qaysi turlariga kiritish mumkin emas?


2-m a s a l a . Bog’langan qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap .
Bog’lovchisiz qo’shma gapning bir turi komponentlarning mazmun munosabatiga, grammatik shakliga ko’ra bog’langan qo’shma gapga o’xshaydi. Shuning uchun ularni bog’langan qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap deyish mumkin. Bu quyidagilarda o’z ifodasini topgan.

1. 
   Bog’lovchisiz qo’shma gapning bu turi bog’langan qo’shma gap singari o’zaro teng munosabat-dagi ikki sodda gap komponentidan tashqil topadi. Tushga borib pag’a-pag’a qor yog’di, hamma yoq oppoq libosga burkandi.
   
2. 
   Har ikki turdagi qo’shma gapda ham bir vaqtda yoki ketma-ket yuzaga keladigan voqea -hodisalar ifodalanadi: Derazadan shamol kirdi, kog’ozlar uchib ketdi – qo’ng’iroq chalindi va dars boshlandi.
   
3. 
   Bog’langan qo’shma gap teng bog’lovchilar, unga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gap tenglovchi intonatsiya bilan bog’lanadi: Birdan chiroq o’chib qoldi va shovqin- suron boshlandi – Birdan chiroq o’chib qoldi, shovqin-suron boshlandi.
   
4. 
   Bog’langan qo’shma gapga sinonim bo’lgan bog’lovchisiz qo’shma gaplar bog’langan qo’shma gap- lar singari chog’ishtirish, zidlash ma’nolarini ifodalaydi. Masalan, Do’st achitib gapirar, dushman kuldirib. Yaxshi qand edirar, yomon pand edirar. Tig’ yarasi tuzaladi, til yarasi tuzalmaydi.
   

Bog’lovchisiz qo’shma gapning bog’langan qo’shma gap ga sinonimligini, o’xshashligini ko’rsatuvchi yana quyidagi belgi- xususiyatlari bor:

1. 
   Ketma-ket yuzaga keladigan voqea-hodisani ifodalovchi komponentlarning fe’l kesimlari bog’langan qo’shma gaplardagi singari bir xil formada ham (bu ko’p kuzatiladi), har xil formada ham qo’llanadi. Masalan: Qo’yaver, yana biroz sinab ko’raylik. Gulnor boshini Yo’lchining ko’kragiga suqib yig’ladi, Yo’lchi uni eshik oldiga olib bordi.
   
2. 
   Ketma-ket yuzaga keladigan harakat hali bajarilmagan, endigina mo’ljallangan bo’lishi mumkin: Kelsa ovora bo’lmasin, o’zimiz bora qolaylik.
   
3. 
   Ketma-ketlik mazmunini aniqroq ko’rsatish uchun bog’langan qo’shma gap dagi singari payt ravishlari qo’llanadi. Masalan: Saida haqida yana ikki og’iz gapiray, so’ng boshqa gaplarga o’tamiz.
   
4. 
   Predikativ qismlar uchun umumiy so’zlar ishlatiladi: Sobirning yuragi po’killaydi, oyoqlari qaltiraydi. Bir ozdan so’ng muzika chalinadi, o’yin boshlanadi.