|
3-savol bo’yicha savol va topshiriqlar
3.1.
1-topshiriq. O’zbek tilidagi so’z turkumlari nechta va ular qanday tartibda joylashganligiga moslab matndagi so’zlarni joylashtiring.
Til xalqning ma’naviy, ko’p asrli hayotining eng to’liq va eng haqqoniy yilnomasidir. Shu bilan bir vaqtda til xalqning o’qituvchisi hamdirki, u kitob va maktablar bo’lmaganida ham xalqni o’qitgan, o’rgatgan, hozir ham o’qitib-o’rgatmoqda va bundan keyin ham xalqni o’qitib boradi.
2-topshiriq. So’zning turkumlarga bo’linishi qaysi javobda izchil bayon etilgan.
A.Mustaqil so’zlar:ot,sifat,son,olmosh,fe’l,ravish; yordamchi so’zlar: ko’makchi,bog’lovchi, yuklama va modal so’z,undov,taqlid so’zlar.
V.Ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish, ko’makchi, bog’lovchi, yuklama, modal so’z, undov, taqlid so’zlar.
S.Umumiy kategorial ma’noga ega bo’lgan mustaqil so’zlar; ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish, umumiy kategorial ma’noga ega bo’lmagan so’zlar: ko’makchi, bog’lovchi, yuklama, modal so’z va undov, taqlid so’zlar.
D. Ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish kabi mustaqil so’zlar; ko’makchi, bog’lovchi, yuklama kabi yordamchi so’zlar; shuningdek, modal so’z, undov, taqlid so’zlar.
3.2.
1-topshiriq. Hozirgi tilimizdagi so’zlar asosan qanday belgi (mezon)larga ko’ra turkumlarga guruhlanadi?
A) So’zlar atash, nomlash xususiyatlariga ko’ra turkumga bo’linadi.
V) So’zlar lug’aviy ma’nolarga ko’ra turkumlarga guruhlanadi.
S) So’zlar sintaktik vazifasiga ko’ra turkumlarga guruhlanadi.
D) So’zlar morfologik shakllanishi (belgi)iga ko’ra turkumlarga
bo’linadi.
E)So’zlar lug’aviy ma’no, grammatik shakllanish va sintaktik vazifaga ko’ra turkumlarga guruhlanadi.
2-topshiriq. Matndagi so’zlarning turkumlarini aniqlang.
Oradan asrlar o’tdi. Islom olami tanazzulga uchrab, ilm ahli bo’yniga itoat xalqasi tushdi.
3.3.
1-topshiriq. Quyida keltirilgan so’zlarni ikkiga: 1)umumiy kategorial ma’noga ega; 2) umumiy kategorial ma’noga ega bo’lmagan so’zlarga ajrating. Islom, Jasur, qaychi, non, tez, sekin, oldin, birdan, sari, kabi, uchun, shuning uchun, to’g’ri, so’zsiz.
3.4.
1-topshiriq. Mustaqil so’z turkumiga xos bo’lgan umumiy kategorial grammatik ma’nolar to’g’ri qayd etilgan javobni toping.
A. Predmetlik, belgi, miqdor, ishora (ko’rsatuvchilik), ish-harakat belgisini va harakatning ifodalanishi.
V. Harakat, holat, predmet, belgi bildirish UKGM deyiladi.
S. Nomlash, o’zgarmaslik, lekin turlanish va tuslanish xususiyatlari UGM deyiladi.
3.5.
1-topshiriq. Yordamchi so’zlar qanday belgilariga ko’ra turkumlarga guruhlanadi? To’g’ri va to’liq javobni aniqlang.
A.Lug’aviy ma’no ifodalay olishiga ko’ra.
V.Grammatik ma’no ifodalashiga ko’ra.
S.Sintaktik vazifa bajarishiga ko’ra.
D.Grammatik ma’no va vazifa bajarishiga ko’ra.
E.Gragmatik ma’no va grammatik vazifa bajarishiga ko’ra.
2-topshiriq. Qaysi banddagi so’zlar lug’aviy ma’nosini yo’qotib, ko’makchi, bog’lovchi, yuklamaga aylangan? To’g’ri va to’liq javobni ayting.
A. Bilan, uchun, kabi, sari, sayin, o’zga,chunki.
V. Tomon, tashqari, beri, ko’ra, shuning uchun.
S. Bilan, uchun, kabi, sari, sayin, yanglig’, singari, doir, oid, chunki, va, goh, go’yo, -mi, -chi, -dir.
D. Bilan, uchun, kabi, sari, sayin, qadar, o’zga, tufayli, boshqa, sababli,orqali, faqat, shuning uchun.
3.6.
1-topshiriq. Gaplardagi modal so’zlarni toping va ular ifodalagan ma’noni izohlang.
Qodir bu odamning aftidan kasb-korini belgilay olmadi.(A.Q.) Aftidan, ular endigina zavoddan chiqqan bo’lsa kerak, bo’yoq hidi gupillab dimoqqa urib turibdi.(I.R.) Elmurod ularning ovozlaridan o’z ishlaridan nihoyat xursand ekanligini sezdi. Nihoyat, ostonada Po’lat ko’rindi.(Sh.R.) Sidiqjon tushki dam olishdan keyin kechgacha xiyla durust ishladi.(A.Q.)
2-topshiriq. Matndagi undov so’zlarni topib, ma’no va grammatik xususiyatlarini tushuntiring.
Men etim o’sganman, oh, u etimlik...
Voy,bechora jonim, desam arziydi.(G’.G’.)
Bay-bay,zap choy bo’libdi-da...(A.Q.)
O...uzuging juda chiroyli, qani menga ber-chi.(Uyg’un va I.Sulton)
3-topshiriq: Matndagi taqlid so’zlarni topib, ularning ma’nolarini turlariga ko’ra tushuntiring.
Havo toza. g’ir-g’ir shamol esib turibdi.(S.A.)
Yuragi qinidan chiqquday duk-duk uradi.(O.)
Orqadan Xolisxonning pish-pish uxlayotgani eshitilib turibdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
