Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Ishlab chiqarish xarajatlari - korxonaning mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlari (mehnat haqi, xom ashyo, material, yoqilg‘i, asosiy vositalarning eskirishi va hokazolar).
Ishonch qog‘ozi - ma’lum bir shaxsga tovar-moddiy boyligi, pul mablag‘i yoki hujjatni olish, shuningdek, ma’lum bir harakatni bajarish huquqini beruvchi hujjat. Bosma shaklidagi blankaga to‘ldiriladi. Majburiy rekvizitlar quyidagilar hisoblanadi: korxonaning nomi, shu korxonaga xizmat qiluvchi bank nomi va hisob-kitobining raqami, ishonch qog‘ozining harakat muddati, tovar moddiy boyliklarini kim va kimdan olishi lozimligi, tovar-moddiy boyliklarining nomi va miqdori, ishonch qog‘ozini olgan shaxs imzosi, korxona rahbari va bosh hisobchiining imzosi, muhr bilan tasdiqlangan bo‘lishi lozim.
Jarayonli usul – jarayonli (metallurgiya, to‘qimachilik kabi) ishlab chiqarishlarda xarajatlarni hisobga oluvchi tannarx aniqlash usuli.
Javobgarlik – belgilangan majburiltlarni to‘liq amalga oshirishni his etish.
Javobgarlik markazlari – boshqaruv xodimlari faoliyatini samarali tashkil etishga yo‘naltirilgan, bo‘linmalar xarajatlari va daromadlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni umumlashtiradigan hisob ob’ekti.
Javobgarlikning asosiy markazlari – bevosita mahsulot ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘ullanuvchi markaz turi.
Javobgarlikning yordamchi markazlari – javobgarlikling asosiy markazlariga ko‘maklashish uchun tashkil etiladitan markaz turi.
"JIT" hisob tizimi – mahsulotlarni yirik turkumlarda ishlab chiqarishdan voz kechish, buning o‘rniga uzluksiz, buyurtma olingan vaqtdan boshlab mahsulot ishlab chiqarish orqali ortiqcha xarajatlarni bartaraf qilish va korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan unumli foydalanishga imkon beruvchi hisob yuritish tizimi.
Kalkulyatsiya (lat. calculatio - hisoblash) - bajarilgan ish, tayyorlangan mahsulot, qabul qilingan moddiy boyliklar qiymatini aniqlash, xarajatlarini guruhlash usuli. Kalkulyatsiya yordamida rejalangan va haqiqiy qiymat solishtiriladi, uning natijasida iqtisodiy tejamkorlik ishlari maqsadli amalga oshiriladi. Kalkulyatsiya o‘tkazilishi va maqsadligiga qarab (rejali, me’yoriy) va hisobot turlariga bo‘linadi. Rejali kalkulyatsiya - reja davrining boshidagi xarajatlar me’yori va boshqa rejali ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda tuziladi. Bu kalkulyatsiyaning vazifasi qiymat bo‘yicha reja topshiriqlarini belgilash hisoblanadi. Me’yoriy kalkulyatsiya ishlab chiqarish xarajatlarining oy boshidagi, harakatdagi me’yoridan foydalanib o‘tkaziladi. Bu kalkulyatsiyaning turi yordamida mahsulotning me’yoriy qiymati aniqlanadi, unda haqiqiy qiymati ishlab chiqarish davrida o‘tkazilib, haqiqiy xarajatlarning belgilangan me’yoridan farqi tezda aniqlanadi. Savdoda esa keltirilgan tovarning kalkulyatsiya qilinishi, ularning har bir turi bo‘yicha ketgan xarajatning miqdorini aniqlash imkonini beradi va tegishli xulosalar chiqarish imkonini yaratadi. Hisobot kalkulyatsiyasi hisobot davri (oy, chorak, yil) oxirida o‘tkazilib, ishlab chiqarilgan mahsulot yoki sotib olingan tovar uchun ketgan xarajatlar aniqlanadi va buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalaniladi. Unda reja va haqiqiy xarajatlar solishtirilib iqtisodiy yoki yuqori xarajat aniqlanadi. Ammo xulosa chiqarayotganda mahsulotning haqiqiy tannarxiga noishlab chiqarish xarajatlari (yaroqsiz va sifatsiz mahsulotlar bo‘yicha yuqotish, saqlashda materiallarning kamomadi, pul inflyatsiyasi) ham kiradi. Ular esa rejalashtirilmaydi va rejaviy tannarxga qo‘shilmaydi.