Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

1.6. Buxgalteriya hisobining tarkibiy qismi va
ular o’rtasidagi tafovutlar

Bozor iqtisodiyotining buxgalteriya hisobi oldiga qo’yadigan talablari ancha keng. Bu eng avvalo, boshqaruv maqsadlari xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatining yakuniy natijasi – foyda olishga qaratilganligi bilan bog’liq. Hozirgi sharoitda buxgalteriya hisobi ushbu vaziyatdan kelib chiqqan holda uchta yo’nalishda qayta shakllanmoqda:

a) moliyaviy hisob;
b) boshqaruv hisobi;
c) soliq hisobi.
Moliyaviy hisob tashqi va ichki axborotdan foydalanuvchilar talabini qondirishga qaratilgan hisob va hisobot tizimidan iborat.
Boshqaruv hisobi faqat ichki axborotdan foydalanuvchilar, ya’ni xo’jalik yurituvchi sub’ekt boshqaruv apparatini axborot bilan ta’minlaydi va uning joriy vazifalari (ishlab chiqarish hisobi) kabi strategik maqsadlari (strategik hisob)ga xizmat qiladi.
Soliq hisobi soliqlarning alohida turlari bo’yicha soliqqa tortiladigan bazani to’g’ri hisoblash va byudjet bilan hisob-kitoblarni o’z vaqtida amalga oshirishni ta’minlashga qaratilgan.
Moliyaviy va boshqaruv hisobining o’zaro bog’liqligi. Korxonalarda buxgalteriya hisobini istiqbolli rivojlantirish moliyaviy va boshqaruv hisobi kabi uning muhim tarkibiy qismlari o’rtasidagi aloqadorlikni o’rganishni taqozo etadi.
Moliyaviy va boshqaruv hisobi o’rtasida ko’pgina umumiyliklar mavjud, chunki ularning ikkalasi ham korxona hisob tizimi axborotidan foydalanadi.
Moliyaviy hisobning qabul qilingan tamoyillari boshqaruv hisobida ham amal qilishi mumkin, chunki korxona rahbarlari o’z faoliyatlarida mutloqo tekshirilmagan taxminlar va fikrlarga tayanib ish qilishlari mumkin emas. Bundan tashqari, har ikkala kichik tizim axborotidan zaruriy boshqaruv qarorlari qabul qilish uchun foydalaniladi.
Shunday qilib, boshqaruvning ko’rib chiqilgan rejalashtirish, nazorat va qabul qilingan qarorlar bajarilishining samaradorligini baholash kabi funktsiyalari buxgalteriya hisobi tufayli amalga oshiriladi. Uning axborot tizimi ichki va tashqi axborotdan foydalanuvchilarning xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliya-xo’jalik faoliyati to’g’risida yaqqol tasavvurga ega bo’lishini ta’minlaydi.
Buxgalteriya hisobi turli xil xo’jalik jarayonlarini aks ettiradigan juda murakkab axborot tizimidan iborat. Bu jarayonlar bizni o’rab turgan moddiy dunyoning bir qismi hisoblanadi. Shunga ko’ra, ushbu jarayonlarning mohiyati va dinamikasi moddiy dunyoda amal qilayotgan umumiy qonunlarga bo’ysunadi. Ammo, bu qonunlarning iqtisodiyot sohasida namoyon bo’lishi o’ziga xos xususiyatlarga ega.