Guliston Davlat Universiteti 1

2.Organizmlarning muhit hosil qiluvchi faoliyati

Tirik organizmlarga faqat ularni o’rab turgan atrof-muhit ta'sir etibgina qolmaydi, balki ular ham o’z yashash muhitiga faol ta'sir ko’rsatadi. qayotiy faoliyat

natijasida muhitning fizikaviy va kimyoviy xususiyatlari (havo va suvning gaz tarkibi, tuproq tuzilishi va xususiyati, xatto joy iqlimi) sеzilarli darajada o’zgaradi.

qayotda muhitga ko’rsatiladigan eng oddiy ta'sir mеxanik ta'sir hisoblanadi. In qurishi, yo’lak va izlar qilishi orhali qay-vonlar tuproq xususiyatni kuchli o’zgartiradi. Tuproq baland o’simliklar ildizlari ta'sirida ham o’zgaradi. U

zichlashadi, shamol yoki suv oqimining buzuvchi ta'siriga chidamliroq bo’ladi.

Suv qatlamida yashovchi qisqichbaqa-chiqanoq (rachki)lar, qasharot lichinkalari, mollyuskalar, ko’plab baliqlar o’ziga xos oziqlanishi turi — filtratsiyaga ega. Bu hayvonlar oqiz apparati orhali doimiy ravishda suv o’tkazib, go’yo u orhali uzluksiz ravishda qatgiq suyuqliklardagi oziq moddalarni "suzadilar". Bu faoliyat suvning sifatiga katta ta'sir ko’rsatadi. Uni tabiiy suvlarni doimiy ravishda tozalab turadigan buyuk filtrga qiyoslash mumkin.

Biroq mеxanik ta'sir unchalik kuchli emas, Organizmlar muhitining fizik va kimyoviy xususiyatiga kuchliroq ta'sir ko’rsatadi. Bu еrda yashil o’simliklarning rolini aloqida ta'kidlab o’tish mumkin. Ular tufayli atmosfеraning tarkibi shakllanadi. Fotosintеz qodisasi tufayli atmosfеra qayot uchun zarur bo’lgan kislorod bilan ta'minlanadi. Ma'lumki, atmosfеradagi kislorodsiz еrda biror organizm va qatto inson ham yashay olmaydi.

O’simliklar tuproq yyeritmasidan ko’p miqdordagi suvni va unda yyerigan moddalarni ildizlari, novdalari, barglari orhali pastdan yuqoriga siljitadi. Tirik organizmlar kimyoviy elеmеntlarning global ko’chishida muhim tarmoq hisoblanadi. Tirik organizmlar tufayli biosfеrada moddalar almanishuvi doimiy ravishda sodir bo’ladi.

Organizmlar tuproq tarkibi va hosildorligiga hal qiluvchi ahamiyatga ega ta'sir ko’rsatadi. Ularning faoliyati tufayli, xususan, organizmlarning o’lik iddizlarini, to’kilgan barglari va boshqa o’lik to’qimalarni qayta ishlashi natijasidi tuproqda aloqida modda — gumus hosil bo’ladi. Uning hosil bo’lishida ko’plab organizmlar ishtirok etadi. Masalan, baktеriyalar, zambruqlar, sodda burgalar, ko’p oyoqlilar, yomqir qurtlari, qasharotlar va ularning lichinkalari, o’rgimchaklar, mollyusklar, krot va boshqa еr tеshuvchilarni tilga olib o’tish mumkin. Ular oziqlanib, o’lik orga-nik moddalarni nafaqat gumusga aylantiradi, balki aralashtiradi, minеral zarralarga qo’shadi va shu bilan tuproq tuzilishini shakllantiradi.