Gulchehra izbullaeva pedagogika nazariyasi

tarbiya 
ijtimoiy hodisa bo’lib, insonning shaxs bo’lib 
shakllanishini ta’minlaydigan eng qadimiy va abadiy va ma’naviy 
qadriyatlardan biri ekanligi yana bir bor isbotlandi. 
Hikoyalar tarbiya qonuniyat va printsiplarining barchasini 
qamrab olganligi bilan xarakterlidir. Tarbiya jarayonining mohiyati 
vafo va sadoqatni, oila mustahkamligini saqlab qolishga qaratilgan. 
Asarda keltirilgan voqeabandlik tarbiyada o’z-o’zini tarbiyalash, 
tarbiyalash va qayta tarbiyalash sistemasini aks etgan. Ushbu 
sistemada to’ti tomonidan badfikrli Xujastani yo’ldan qaytarish 
maqsadida tarbiya va qayta tarbiyalash jarayoni kuzatiladi. Vafo, 
sadoqat, iffat kabi ijobiy xislatlardan namuna, o’rnak sifatida 
keltiriladi. Ochko’zlik, hurmatsizlik, nafs, hirs kabi illatlarning salbiy 
oqibatlari keltiriladi. Odatda, inson qarama-qarshiliklarni yengaverib, 
o’z rivojlanishini yuqori bosqichga ko’tariladi va keyingi bosqichda 
undan ham murakkabroq qarama-qarshiliklarni yengishga qodir 
mukammal faoliyat usullarini egallaydi. Lekin ushbu tizimda o’z-
o’zini tarbiyalash funktsiyasi faqat nafsga qaratilganligi uchun oila 
muqaddasligi ikkinchi o’ringa o’tadi, Xujasta muqaddas atalmish 
oilasidan ayriladi. 
Shu bilan birga asar mazmunida fozila, oqila, dono, or nomusli, 
farosatli, iffatli, xushfe’l, xushmuomalali ayol obrazlari hamda bir 
so’zli, aqlli, pahlavon, mehnatsevar, vatanparvar, olijanob erkak 

---

163 
obrazlari ham keltiriladiki, bu albatta oila mustahkamligining asosiy 
omili sifatida ko’rsatiladi. 
Quyida asar mohiyatining tahlili natijasida asosiy obrazlar 
mazmuni keltiriladi. 
7-jadval. 
«To’tinoma»dagi hikoya va obrazlarning mazmuni 
Obrazlar 
Faoliyati 
Maqsadi 
Natijasi 
To’ti 
ta’lim-tarbiya 
beruvchi, ustoz; 
vijdon ramzi 
to’g’ri yo’l 
ko’rsatish; 
kamolot sari 
yetaklash 
vadasi ustidan 
chiqadi 
Maymun 
savdogar, oila 
sardori; aql 
ramzi 
oila farovonligi 
uchun mehnat 
qilish 
sadoqatli do’sti 
yordami fitnaning 
o’z vaqtida oldini 
oladi 
Xujasta 
xonadon bekasi,
nafs ramzi 
nafsini 
qondirish; huzr 
halovatda 
yashash 
baxt-saodatdan 
ayriladi 
Asarning asosiy maqsadi, ya’ni insonning axloqiy qarashlarini 
shakllantirib, 
uni 
bosqichma-bosqich 
barkamollik, 
kamolotga 
yetaklashga qaratilgan. Asardagi hikoyatlarda, asosan, insonning 
axloqiy qiyofasini tarbiyalash g’oyalari vafodorlik va bevafolik 
oqibatlari, aql-idrok tantanasi, sahovatu muruvvat saodati, yovuzlik va 
ezgulik o’rtasidagi kurash motivlariga qaratilgan. Bu hikoyatlarning 
bosh qahramonlari har xil kasbdagi va toifadagi insonlar bo’lishi bilan 
bir qatorda, turli hayvonlar va qushlarni ham tashkil etadi va ular 
hikoyatlarning g’oyaviy yo’nalishini belgilab beradi. Ularda salbiy 
qahramonlar o’z qilmishlariga yarasha jazo oladi, ijobiylari murod 
maqsadlariga yetadi. 
Xulosa sifatida shuni ta’kidlash mumkinki, mutafakkirlarning 
ma’naviy merosidan foydalanish shaxslarda milliy va umuminsoniy 
qadriyatlar negizida ilmiy va gumanitar dunyoqarashni, yuksak 
ma’naviyat va ijodiy tafakkurni, e’tiqod va ijtimoiy faollikni oshiradi. 
Allomalarning 
ma’naviy-axloqiy tarbiyaga oid qarashlaridan 

---

164 
foydalanib, shaxslarda ta’limning tarix, falsafa, xalq an’analari, urf-
odatlari bilan uzviy birligini, boshqa xalqlar tarixi va madaniyatiga 
hurmat bilan munosabatda bo’lishni ta’minlaydi. 
Bundan tashqari, allomalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyaga oid 
qarashlaridan ta’lim va tarbiya jarayonda mustaqil fikrlaydigan, 
qarorlar qabul qilishga qodir, har tomonlama rivojlangan, barkamol 
shaxsni shakllantirishga yo’naltirishda muhim ahamiyat kasb etadi.