Gsm соталы байланыс стандартының дүзилиси ҳәм жийиликлер бөлистирилиўи

§1. Сотали алоқа тизимларининг ривожланиш тарихи
Ҳозирги вақтда мобил алоқа технологияларига бўлган эҳтиёж жуда кучли ва улар тезлик билан ривожланмоқда. Мобил алоқа тизимларининг эволюциясини кўриб чиқсак, биз «авлод» тушунчасига дуч келамиз.
1-чи авлод тизимлари етарли даражада ишончли тармоқлардан қурилган аналог тизимлардан иборат, лекин уларда абонентларга хизмат кўрсатиш имконияти чегараланган эди. Бундан ташқари, уларда тармоқлар орасида роумингни амалга ошириш имконияти бўлмаган.
2-чи авлод мобил алоқа тизимлари рақамли ҳисобланади. Улар абонентларга замонавий хизматлар кўрсатиш назаридан келиб чиққан ҳолда, сезиларли даражада устунликлар киритди. GSM (Global System for Mobile communications) стандарти 2G технологиясига киради.
2-чи авлод тизимлари фойдаланувчиларга кенг ҳажмдаги хизматларни кўрсатади. Янада қисқа хабарлар билан алмашиш (SMS - Short Message Service) имкониятини яратди.
Симсиз тарзда Интернетга уланишга бўлган талабнинг кучайиши, 2G тизимининг янада ривожланишига олиб келди. Шу сабабли GPRS (General Packet Radio Services) технологияси пайдо бўлди. GPRS – бу GSM радиоинтерфейси орқали маълумотларни пакетли узатилишининг стандартлаштирилган усули бўлиб ҳисобланади.
Ҳозирги кунда 2G авлодининг бир неча тизимлари мавжуд. Уларда бир-бирига мос келмайдиган технологиялар ва ҳар хил частоталар спектри қўлланилади. Шунинг учун ҳам улар, кенг савдо марказларини узоқ муддатга эгаллай олмайди. Бу факторлар 3-чи авлод (3G) тизимлари концепциясининг пайдо бўлишига олиб келди. Улар абонентларга алоқани амалга ошириш, маълумотлар алмашиш ва ҳар хил қизиқли бўлган хизматларни кўрсатиш имкониятини беради. Ундай хизматларни кўрсатиш учун 2G тизимларининг имконияти етарли эмас, сабаби тизимларнинг сиғими ва ўтказувчанлик хусусияти юқори бўлиши керак. 3G тизимининг мисоли сифатида UMTS (Universal Mobile Telecommunication Systems) стандартини келтириш мумкин.
GSM, аввалги ва ҳозирги мобил алоқа тизимлари ҳамда алоқа соҳасининг кейинги ривожланишининг асосий стандарти ҳисобланади.
Мобил алоқа учун стандартларни яратишнинг 1-чи даражали мўлжали, бу телефон аппаратларидан келган чақирувларни мобил алоқа тармоғи қайси йўл билан қайта ишлаб олиши кераклиги ҳисобланади. Мисол тариқасида, улар қуйидаги элементларнинг спецификациясини ўз ичига олади:
- мобил алоқа телефон аппаратларининг сигналларни қабул қилиш ва узатиш жараёнларини;
- шу сигналларнинг форматларини;
- тармоқ тугунларининг ўз-аро боғланишини;
- мобил алоқа абонентларига мумкин бўлган асосий тармоқ хизматларини;
- тармоқнинг асосий тузилишини (мисол тариқасида, соталар в.ҳ.).
1981 йил мобил алоқанинг 1-чи NMT-450 стандарти яратилганидан сўнг, дунё юзида мобил алоқанинг кўплаган стандартлари ишлаб чиқилди. Мобил алоқанинг ҳар бир стандарти изланиш гуруҳларини жамлаган давлатларнинг аниқ талабларини қаноатлантириш мақсадида ишлаб чиқилган. Шу сабабли, ишлаб чиқилган стандарт бир давлатни қаноатлантирса, бошқа давлатларга тўғри келмайдиган эди.
GSM стандарти дунё юзи бўйлаб глобал тарзда кенг тарқалди. 2004 йил апрел ойига келиб, GSM стандартидаги мобил алоқа тармоғи рақамли алоқа хизматларини кўрсатишда дунё савдо марказининг 73% ни ва симсиз алоқа хизматларини кўрсатишда дунё марказининг 72% ни эгаллаган эди.
Қуйидаги 1-жадвалда сотали алоқанинг асосий стандартлари ва бу стандартлар қўлланиладиган асосий ҳудуд марказлари келтирилган:

1-жадвал. Сотали алоқанинг асосий стандартлари.