Гравитациялық толқынлардың ашылыўы, Альберт Эйнштейн ҳәм оның улыўмалық салыстырмалық

 
 
 
II бөлим
 
 
Енди гравитациялық толқынлардың бар екенлигин 1915-жылдың ақырында өзи 
дөреткен улыўмалық салыстырмалық теориясы тийкарында теориялық жақтан 
болжаған уллы данышпан физик Альберт Эйнштейн ҳаққында гәп етемиз. 
Альберт 
Эйнштейн (немисше Albert 
Einstein) 1879-жылы 
14-март 
күни 
Германиядағы Ульм қарасында туўылған ҳәм 1955-жылы 18-апрель күни АҚШ тың 
Нью-Джерси штатындағы Принстон қаласында қайтыс болған. Физик-теоретик, 
ҳәзирги заман теориялық физикасын дөретиўшилердиң бири, физика бойынша 
Нобель сыйлығының лауреаты (1921-жыл). Германияда 1879-1893, 1914-1933 
жыллары ҳәм АҚШ та 1933-1955 жыллары жасады. Жер жүзиндеги жигирмалаған ең 
уллы университетлердиң ҳүрмети докторы, көп саны Илимлер Академияларының 
ағзасы. 

---

14 
Альберт Эйнштейн физика бойынша 300 ден аслам илимий жумыслардың, соның 
менен бир қатарда тарийх, илимниң философиясы, публицистика бойынша 150 
китаптың авторы болып табылады. 
Альберт Эйнштейн төмендегидей зор теорияларды дөретти: 
Арнаўлы салыстырмалық теориясы (1905-жылы); 
Арнаўлы салыстырмалық теориясының шеклеринде 𝐸 =
𝑚𝑐
2
√1−
𝑣2
𝑐2
(киши тезликлер 
ушын 𝐸 = 𝑚𝑐
2
) түриндеги масса менен энергия арасындағы байланысты 
сәўлелендиретуғын физика илиминиң ең уллы формуласын келтирип шығарды. 
Улыўмалық салыстырмалық теориясы (1907-1915-жыллар); 
Фотоэффект қубылысының квантлық теориясы (1905-жылы); 
Қатты денелердиң жыллылық сыйымлығының квантлық теориясы (1907-жыл); 
Бозе-Эйнштейнниң квантлық статистикасы (1924-жылы); 
Флуктуациялар теориясының тийкарында жататуғын броун қозғалысының 
статистикалық теориясы (1905-жылы); 
Релятивистлик космологияның тийкарлары (1917-жылы); 
Мәжбүрий нурланыў теориясы; 
Орталықлардағы термодинамикалық флуктуациялардағы 
жақтылықтың 
шашыраўының теориясы. 
А.Эйнштейн "квантлық телепорация" қубылысының орын алатуғынын болжады 
ҳәм Эйнштейн – де Гааза гидромагнитлик эффектин өлшеди. 1933-жылдан баслап 
космология ҳәм майданның бирден бир теориясы мәселелери менен шуғылланды 
Ядролық қуралды пайдаланыўға қарсы ҳәрекетлерге, гуманизмди ендириў, адамның 
ҳуқықын ҳүрметлеў, халықлар арасында өз-ара түсинисиў ислерине белсене 
қатнасты.
Жаңа физикалық теориялар менен концепциялардың илимге ендирилиўинде, 
оларды түсиндириў ислериндеги Эйнштейнниң тутқан орны уллы. Мысал ретинде 
кеңислик пенен ўақыттың, Ньютон тәрепинен ашылған пүткил дүньялық тартылыс 
нызамының орнын ийелейтуғын гравитацияның жаңа теориясын мәнисин 
түсиндириўдеги оның орны айрықша. 
А.Эйнштейн М.Планк пенен бирликте квантлық теорияның тийкарларын 
дөретти. Дурыслығы көп санлы экспериментлерде беккем түрде тастыйықланған бул 
концепциялардың барлығы да ҳәзирги заман физикасының фундаментин қурайды. 
Альберт Эйнштейн төмендегидей сыйлықларды алыўға миясар болған: 
Физика бойынша Нобель сыйлығы (1921); 
Бернард медалы (1921); 
Матеуччи медалы (1921); 
Копли медалы (1925); 
Уллыбританиядағы Корольдың астрономиялық жәмийетиниң алтын медалы 
(1926); 
Планк медалы (1926);
Жюль Жансен сыйлығы (1931); 
Гиббс лекциясы (1934); 
Франклин медалы (1935);