G‘o‘za kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Reja

Nematoda kasalliklari

O‘simliklarni zararlay oladigan nematodalar (fitonematodalar) - oddiy ko‘zga ko‘rinmaydigan, mikroskopik, rangsiz, chuvalchang shaklli haqiqiy dumaloq qurtlardir. Dunyoda g‘o‘za yoki g‘o‘za rizosferasida 150 tacha, jumladan O‘zbekistonda 100 tadan ko‘proq nematoda turlari turlari qayd etilgan. Ulardan Markaziy Osiyoda 15-20, boshqa mamlakatlarda (Amerika, Afrika) 15-20, hammasi bo‘lib 20-25 tur g‘o‘zada haqiqiy parazit sifatida rivojlanishi mumkin deb hisoblanadi. Qolganlari - nomaxsus turlar - odatda boshqa ekinlarni zararlaydi yoki tuproqda o‘simlik qoldiqlarida hayot kechiradi, kam yoki juda kam, tasodifiy hollarda g‘o‘za ildizi to‘qimalariga kiradi.

G‘o‘za ekinlari uchun eng xavfli nematoda kasalligi (nematodoz) meloydoginoz deb ataladi va u o‘simlik ildizida gall (bo‘rtma)lar rivojlanishi bilan ta’riflanadi. Qo‘zg‘atuvchi nematodalar gall nematodalari nomini olgan. Meloydoginoz keng tarqalgan va paxta hosiliga iqtisodiy zarar yetkazadigan mamlakatlarda (Shimoliy, Markaziy, Janubiy Amerika, Afrika) kasallikni faqat 1 tur -janubiy gall nematodasi (Meloidogyne incognita) qo‘zg‘atadi (Healt va b.q., 1981; Hake va b.q., 1996). O‘zbekistonda (va umuman Markaziy Osiyoda) meloydoginozni 2 ta tur va 1 kenja tur - janub gall nematodasi Meloidogyne incognita, uning kenja turi g‘o‘za gall nematodasi Meloidogyne incognita acrita va yeryong‘oq gall nematodasi Meloidogyne arenaria qo‘zg‘atadi deb hisoblanadi (Kiryanova, Krall, 1971; Mavlyanov, 1976).