БИЛИШНИНГ МАЗМУН ВА МОҲИЯТИ «Гносеология» - соф фалсафий категория. Унинг номи юнонча gnosis – билим, илм ва logos – таълимот, фан сўзларидан келиб чиққан. Сўзма-сўз маъноси - «билиш ҳақидаги таълимот (фан)», «онг ҳақидаги таълимот (фан)» - Гносеология фанида ўрганилади
- инсоннинг дунёни
- билиш имконияти
- инсоннинг ўзликни
- англаш жараёни
- билишнинг
- билмасликдан
- билим сари юксалиши
- билимлар табиати ва
- уларда акс этувчи
- нарсаларнинг ўзаро
- нисбати
Гносеологиянинг асосий муаммоси бизнинг барча билимларимиз тажрибада синалганми? деган «оддий» масалани ечишдан иборат - инсонда туғма ғоялар, адолат,
- инсонийлик, уйғунлик ғоялари
- ва тажрибадан олиниши мумкин
- бўлмаган бошқа ғоялар мавжуд-
- лигидан келиб чиқади
- инсон, инсоният шахсий
- ёки ижтимоий тажрибага
- эга бўлгунга қадар бирон-бир ғоя
- мавжуд бўлишини
- инкор этадилар
- перцепция
- (лот.«perception» -
- идрок этиш) ўзини
- қуршаган дунёдаги
- нарсалар ва Ҳодиса
- ларни сезгилар
- орқали идрок этиш
- апперцепция
- борлиқни ақл
- билан англаш,
- билиш, уларни
- ғояларда ифодалаш
- Демокритда –
- образлар (эйдослар)
- Янги давр –
- сенсор сигналлари
- Берклида –
- субъектнинг сезгилари
- Лейбниц билиш-
- илоҳийлаштирилган ғоянинг
- инсон туғма тушунчаларига
- таъсири
- Мах, Авенариус ва б. билиш
- бу сезгиларнинг бўш ва
- тежамли алоқасини амалга
- оширишдир
- Гегель –
- мутлақ ғояни англаш
- ДУНЁНИНГ
- ИНСОН ОНГИДА
- АКС ЭТИШ
- ТАМОЙИЛЛАРИ
- Агностиклар, аксинча, буни рад этадилар
- Оптимистлар дунёни билиш мумкинлигини таъкидлайдилар
- Скептиклар билимнинг ҳақиқийлигига
- шубҳа қиладилар
- – борлиқ ҳодисалари ва воқеаларини билиш ўзгарувчанлиги, ўткинчилигини мутлақлаштирувчи агностицизмнинг йўналишларидан бири
- БИЛИМ – БУ ҲАҚИҚАТГА МОС
- ВА АСОСЛАНГАН ИШОНЧДИР
- ҳақиқийлик (мувофиқлик)
- шарти – «агар P ҳақиқий бўлса,
- у ҳолда S P ни билади»
- ишончлилик (эътиқод, мақбуллик)
- шарти – «агар S P ни билса,
- у ҳолда S P га ишонади (унинг мавжудлигига
- эътиқоди комил бўлади)
- асослилик шарти
- «S P ни билади, башарти у ўзининг P га
- бўлган ишончини асослаб
- бера олса»
- ГНОСЕОЛОГИЯДА БИЛИМ ТАЛҚИНИ
- S - Субъект - P - Предмет
- ОЛАМНИ АНГЛАШ, ЎЗЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ
- моддий-техникавий –
- тирикчилик
- воситаларини ишлаб
- чиқариш, меҳнат,
- амалиёт
- маънавий (идеал) –
- субъект ва объектнинг
- билишга доир
- муносабатлари
- улар ўртасидаги кўп
- сонли муносабатларнинг
- биридир
- Кундалик билим – бу ҳар хил фаолият
- шакллари – жумладан ишлаб чиқариш
- фаолияти, эстетик фаолият,
- сиёсий фаолият ва ҳоказоларнинг
- таъсирида шаклланадиган
- турмуш билан боғлиқ тушунчалар
- мажмуи авлодлар тўплаган жамоа
- коллектив тажрибаси
- маҳсули ҳисобланади.
- Ўйин воситасидаги билим
- нафақат болалар, балки катталар
- фаолиятининг ҳам муҳим унсури
- ҳисобланади. Ўйин жараёнида шахс
- қизғин билиш фаолиятини амалга оширади,
- билимларнинг катта ҳажмини ўзлаштиради,
- маданий бойлик – ишга доир ўйинлар,
- спорт ўйинлари, актёрларнинг ўйинлари
- ва шу кабиларни қон-қонига сингдиради.
- Мифологик билим борлиқнинг фантастик
- инъикоси ҳисобланади. Мифология
- доирасида табиат,коинот ва одамлар,
- улар мавжудлигининг шарт-шароитлари,
- алоқа шакллари ва ҳоказолар
- ҳақидаги муайян билимлар шаклланган.
- Бадиий билим борлиқни тушуниб
- етиш рефлексиянинг ўзига хос шакли бўлиб,
- у санъат борлиғининг барча босқичларида –
- асар ғоясидан бошлаб унинг
- одамлар томонидан қабул қилинишигача –
- ўзига хос тарзда рўёбга чиқади.
- Диний билим. Диннинг асосий вазифаси
- – инсон ҳаёти, табиат
- ва жамият борлиғининг
- мазмунини аниқлашдан иборат.
- Дин универсумнинг пировард
- мазмунлари ҳақидаги ўз
- тасаввурини асослаб, дунё ва
- инсониятнинг бирлигини
- тушунишга кўмаклашади.
- Фалсафий билим. Фалсафа санъат ва
- дин каби, билиш вазифаларини ечиш
- билангина кифояланмайди. Унинг бош
- вазифаси санъат ва дин билан уйғун ҳолда–
- инсоннинг дунёда маънавий мўлжал
- олишига кўмаклашишдан иборат.
- Фалсафий билиш айни шу мақсадга
- Бўйсундирилган.
- Илмий билим.
- Билишнинг энг олий шакли фандир
- фаннинг асосий вазифаси объектларнинг ўзгариш
- ва ривожланиш қонунларини аниқлашдан иборат
- Мавжуд назарий билимдан фойдаланиш
- Гипотезаларни тажрибада текшириш
- Гипотезаларнинг шаклланиши
- Эмпирик тадқиқот натижаларини ҳисобга олиш
- Янги тушунчаларнинг шаклланиши
- Атама ва белгиларнинг киритилиши
- Зарурат бўлса қўшимча гипотезаларни қўллаш
- Назарияни тажрибада текшириш
- М.Полани. Шахсий билим концепцияси – англаш мумкин бўлган нарсаларни фаол ўзлаштириш, алоҳида маҳорат ва алоҳида воситаларни талаб қилувчи ҳаракат.
- асосан ўзи ўрганаётган
- борлиқнинг сифат
- томонини тавсифлашга
- қараб мўлжал олади.
- ҳодисалар сифат
- ва хусусийлик
- нуқтаи назаридан
- ўрганилади
- Билиш дунёнинг иккига
- бўлинишини назарда тутади
- билиш қобилиятига
- эга бўлган индивид
- микрогуруҳ, ижтимоий
- гуруҳ синф,
- жамият ҳамдир
- бу субъектнинг
- билиш фаолияти
- қаратилган нарса
- ёки ҳодиса.
- инсон қўлга киритадиган
- ахборотнинг энг олий даражаси
- изчил ва ижодий фаолиятининг
- ижтимоий жараёни
- ителлектуал манбага
- таянишни талаб қилади
- билиш жараёнини тил
- ёрдамида амалга оширилади
- инсон қўлга киритадиган
- ахборотнинг энг олий даражаси
- янги, илгари номаълум бўлган
- нарсани яратишга йўналгандир
- Билиш – одам онгида ҳаёт ҳақиқатининг фаол мақсадли акс этиш жараёни.
- билиш жараёнида маиший ҳаётнинг ҳар хил қирралари кўринади,
- нарсаларнинг ички ва ташқи моҳияти очилади. Ташқи олам кўринишлари,
- шунингдек, билиш фаолияти субъекти одам одамни, яъни ўзини-ўзи
- тадқиқ қилади. Замонавий гносеология гностицизм тамойилларига асосланади.
- Одам ташқи оламни бевосита
- ўзи ёки олам учун янги
- нарсани кашф этади.
- Одам ташқи оламни
- билишни аждодлар билиш
- натижалари орқали ўрганади
- (китоб ўқийди, ўрганади,
- моддий ва маънавий
- маданият янгиликларига
- яқинлашади)
- Билиш масаласига қарашлар:
- Гностицизм тарафдорлари билишнинг ҳозирги
- ҳолати ва келажагига оптимистик руҳда қарайдилар.
- уларнинг фикрича, олам – ўрганилади, одам эса, билиш
- учун чексиз имкониятларга эга. Улар билишни жараён деб
- биладилар, бунинг натижасида онгда оламни акс эттириш
- билан ўз-ўзини ўрганади.
- Агностицизм тарафдорлари инсоннинг оламни билиш
- имкониятларига ёки умуман билиш мумкинлигига
- ишонмайди ёки оламни қисман билиш мумкин деб билади.
- Агностиклар орасида энг машҳури И.Кантдир. У агности-
- цизмнинг изчил назариясини илгари сурди. Улар билиш
- идеал онгнинг мустақил фаолияти деб ҳисоблаганлар.
- Образ ва объект муносабатлари муаммоси (XVII-XVIII)
- Механик дунёқараш механикаси
- «Бирламчи ва иккиламчи сифатлар ҳақидаги таълимот» Ж.Локк (1632-1704), Р.Декарт (1596-1650), Т.Гоббс (1588-1679)
- Бирламчи сифат - бу шундай ҳиссий идрок қилинадиган сифатларки, унда улар нарсаларнинг геометрик хоссалари намоён бўлади (зичлик, кенглик, ҳажм, ҳаракат, шакл). Бу сифатлар объектив ва механик математика моддалари ёрдамида ўрганилади
Do'stlaringiz bilan baham: |