Гносеология – билиш фалсафаси

“Органон” номли асарида

• Аристотелнинг билиш хақидаги фикрлари

• Форобий, Беруний, Ибн Сино, Улуғбек, Навоийлар ҳам инсоннинг дунёни ва ўзини билиш масаласи ҳақида тўхталиб, инсон табиат ва жамиятни ҳамда ўзини билишга қодир, инсон билиши сезги ва идроклардан бошланиб, тафаккурга томон ривожланиб боради, инсон акли — фаол, у билишнинг асосий қуролидир, дейишади. Улар инсон билиши маълум нарсалардан номаълум нарсалар томон ривожланиб боради, деб кўрсатишган.

• Марказий Осиё мутафаккирлари билиш хакида

• «Шарқ Арастуси»
• инсон билимларни ташқи дунёдаги ҳодисаларни билиш жараёнида ўзлаштиради. Бу жараён сезиш, идрок этиш, хотира, тасаввур қилиш ва энг муҳими – мантиқий мулоҳаза юритиш, тафаккур каби усулларни қамраб олади. Бу воситалар ёрдамида инсон фанни ўрганади.
• “...табиатни билишнинг узлуксизлигини, билиш – бу билишдан билимга, сабабни билишдан оқибатни билишга, ҳодисани билишдан моҳиятни билишга элтувчи йўл.”
• «Фан ва санъатнинг ўзига хос хусусиятлари» асарида

• АБУ НАСР МУҲАММАД ФАРОБИЙ

• табиат ва унинг объектив қонунлари мавжудлигига шубҳа қилмаган. У табиат муттасил ўзгариш ва ривожланишда бўлади, материя нарсалар шаклини ўзи яратади ва ўзгартиради, жон (тафаккур, маънавий ҳодисалар) тананинг муҳим хоссасидир, деб таъкидлаган.
• «Мендаги иштибоҳни фақат тажриба ва такрорий синов бартараф этиши мумкин, ...сўзловчиларнинг якдиллигига қарамай, бунинг ҳақиқийлиги тажрибада ўз тасдиғини топмаган»

• Абу Райҳон Беруний

• Аллоҳдан олган борлиқ ва табиат инсонни ўраб турувчи абадий макондир. Шу жихатдан уни билишдаги аҳамияти, қадри бекиёс, инсон эса ҳамма илмларни табиатдан олади, ундан ўзига даво излайди ва топади.

• «Қушлар тили» , «Донишнома», «Тиб қонунлари» каби (100 га яқин) асарлари мавжуд

•